BAKI,AzerVoice
Malcolm X (əsl adı Malcolm Little, 19 may 1925 – 21 fevral 1965)
ABŞ-da vətəndaş hüquqları uğrunda mübarizə aparan ən nüfuzlu
liderlərdən biri olub. O, qara dərililərin azadlığı, özünümüdafiə
və irqçiliyə qarşı mübarizə ideyalarını güclü şəkildə müdafiə
edib.
Həyatı
Malcolm Little 1925-ci ildə ABŞ-ın Nebraska ştatının Omaha şəhərində anadan olub. Atası Earl Little irqçiliyə qarşı mübarizə aparan aktivist idi və buna görə də ailəsi dəfələrlə təzyiqlərə məruz qalmışdı. 1931-ci ildə atası müəmmalı şəkildə öldürüldü, anası isə psixoloji problemlər səbəbindən xəstəxanaya yerləşdirildi. Malcolm və bacı-qardaşları himayəyə verildi.
Cavan yaşlarından cinayət dünyasına qarışan Malcolm X gənclik illərində narkotik, quldurluq və digər cinayətlərə görə həbs olundu. Məhbus olduğu illərdə İslam Milləti (Nation of Islam – NOI) hərəkatına qoşuldu və buradan Malcolm X adını götürdü (çünki "Little" soyadını köləlik dövründə ağaların verdiyini düşünürdü).
Liderliyə Yüksəlişi
Həbsdən çıxdıqdan sonra Elijah Muhammad rəhbərliyi altında İslam Milləti təşkilatında əsas fiqurlardan birinə çevrildi. O, ABŞ-da qaradərili insanların öz hüquqlarını qorumaq üçün daha radikal və sərt metodlarla mübarizə aparmalı olduğunu vurğulayırdı.
Malcolm X Martin Lüter Kinqin dinc mübarizə strategiyasına qarşı çıxır, Afrikalı Amerikalıların lazım gələrsə, güc tətbiq edərək azadlıqlarını müdafiə etməli olduğunu bildirirdi. Onun məşhur ifadələrindən biri belə idi:“Azadlıq ya səsvermə ilə, ya da güllə ilə əldə olunur.”
İslamla Tanışlığı və Yeni Fikir Dəyişikliyi
1964-cü ildə Malcolm X İslam Milləti hərəkatından ayrıldı və Həcc ziyarətinə getdi. Orada müsəlmanların irqindən asılı olmayaraq bərabər olduğunu gördü və bu, onun düşüncələrinə böyük təsir etdi. O, irqçi baxışlarını dəyişdi və ümumbəşəri birliyə çağırış etməyə başladı. Həccdən sonra öz hərəkatını – Müsəlman Məscidi və Afro-Amerika Birliyi Təşkilatını qurdu.
Malcolm X Məkkədə – Həcc Ziyarəti və Fikir Dəyişikliyi
1964-cü ildə Malcolm X həyatında mühüm bir dönüş nöqtəsi yaşadı
– o, Həcc ziyarətinə getdi. Bu səfər onun irqçilik və insan haqları
ilə bağlı fikirlərini tamamilə dəyişdirdi və onun mübarizəsinə yeni
bir baxış gətirdi.
İslam Millətindən (Nation of Islam) ayrılması
Malcolm X uzun illər İslam Milləti (Nation of Islam – NOI)
hərəkatının əsas fiqurlarından biri olub. Bu təşkilat ABŞ-da
qaradərili müsəlmanların hüquqlarını müdafiə edirdi, lakin eyni
zamanda ağ dərili insanlara qarşı sərt və radikal mövqe tuturdu.
Malcolm X də bu ideologiyanı müdafiə edirdi və afro-amerikalıların
öz haqlarını güclə əldə etməli olduğunu bildirirdi.
Lakin təşkilatın lideri Elijah Muhammad ilə yaşanan ixtilaflar, onun korrupsiyada və qeyri-əxlaqi əməllərdə ittiham olunması Malcolm X-in təşkilatdan ayrılmasına səbəb oldu. O, həqiqi İslamı öyrənmək və yeni yollar tapmaq üçün Həcc ziyarətinə getdi.
Məkkədə Yaşadığı Dəyişiklik
Həcc zamanı Malcolm X ilk dəfə fərqli irq və millətlərdən olan
müsəlmanlarla birlikdə ibadət etdi. O, ağ, qara, asiyalı və ərəb
müsəlmanlarının qardaş kimi yan-yana durduğunu, irq
ayrı-seçkiliyinin İslamda yer almadığını gördü. Bu, onun
düşüncələrinə böyük təsir etdi.
O, Məkkədə Kral Faysal və digər müsəlman liderlərlə görüşdü, İslamın universal qardaşlıq və bərabərlik dəyərlərinə şahid oldu. Həcc ziyarətindən sonra El-Hajj Malik El-Shabazz adını qəbul etdi və irqçi baxışlarını dəyişdi.
Malcolm X-in Məkkədən məktubu:
"Mən Məkkədə elə bir şey gördüm ki, ABŞ-da heç vaxt təsəvvür
edə bilməzdim – fərqli irqlərdən olan insanlar tam bərabərlik
içində ibadət edirdilər. Burada ağ dərili və qara dərili arasında
heç bir fərq yoxdur. Əgər Amerika İslamı qəbul etsə, irqçiliyin
kökü tamamilə kəsilər.”
Həccdən Sonrakı Yeni Yol
Həccdən qayıtdıqdan sonra Malcolm X artıq yalnız
afro-amerikalıların hüquqları üçün deyil, bütün insanların
bərabərliyi uğrunda mübarizə aparmağa başladı. O, daha əvvəlki
radikal yanaşmasını dəyişdi və sülh yolu ilə mübarizəni ön plana
çəkdi.
Malcolm X, Müsəlman Məscidi və Afro-Amerika Birliyi Təşkilatını quraraq, İslamın əsl prinsiplərinə əsaslanan bir azadlıq hərəkatı formalaşdırdı. Artıq o, irqçilik əvəzinə qlobal bərabərlik və insan haqlarına fokuslanmışdı.Malcolm X-in Məkkəyə səfəri onun bütün dünyagörüşünü dəyişdi və onu radikallıqdan universal bərabərlik ideallarına yönəltdi. O, irqçiliyə qarşı mübarizədə İslamın həqiqi mesajını – bütün insanların bərabərliyini qəbul edərək, fərqli bir yola qədəm qoydu.
Qətli
21 fevral 1965-ci ildə Malcolm X Nyu-Yorkda çıxış edərkən silahlı hücum nəticəsində qətlə yetirildi. Onun ölümündə İslam Milləti üzvlərinin əli olduğu iddia edilir.
Malcolm X-in fikirləri və mübarizəsi ABŞ-da irqçilik əleyhinə hərəkatda böyük iz qoydu. Onun həyatı "Malcolm X" adlı bioqrafiyada və Spike Lee-nin 1992-ci ildə çəkdiyi "Malcolm X" filmində əks olunub.
Malcolm X-in məşhur sözləri:
“Sənə ədalət verilmirsə, onu özün almalısan.”
“Qaraların azadlığı üçün mübarizə aparmayan bir insan onların
istismarına şərikdir.”
“Bizə sülh lazımdır, amma azadlıq da vacibdir.”
Malcolm X, mübariz və inqilabi ruhu ilə bu gün də irqçilik və bərabərlik uğrunda mübarizənin simvollarından biri sayılır.
