Viking Dövründə Uşaq Olmaq

BAKI,AzerVoice

Viking Dövründə (təxminən 750-1100) uşaqlıq haqqında çox az məlumat var, çünki tarixi qeydlər əsasən yetkin insanlara, xüsusilə də kişilərə yönəlmişdir. Eyni zamanda, uşaqların ölümdən sonrakı xatirələri yaşadılmırdı. Onların xatirəsinə heç bir runik daş ucaldılmadığından, bu mövzu haqqında məlumat əldə etmək çətindir. Vikinqlər dğvrünə aid edilən oyuncaq kimi şərh edilən bir neçə əşya tapılsa da, uşaqların vaxtlarını necə keçirdikləri və əyləncə üçün nə etdikləri barədə çox az sübut var.

Vikinq Cəmiyyətində Uşaqların Yeri

Qədim Nors cəmiyyətində uşağın adlandırılması onun cəmiyyətə qəbul edilməsinin bir hissəsi idi. Norveçin Frostathing Qanunu hər uşağın bir ataya sahib olmalı olduğunu vurğulayırdı. Bu anlayış uşağın qəbul edilməsi və adlandırılması məsələsinə də aid idi. Uşaq dünyaya gəldikdən sonra atasına aparılır və advermə mərasimi keçirilirdi. Bu mərasim, adətən, su səpilməsi ilə müşayiət olunurdu. Bu ənənə krallıq adətləri ilə bağlı idi və ehtimal ki, xristianlıqdan əvvəlki dövrlərə gedib çıxırdı. Əgər ata uşağı qəbul etmirdisə, uşaq "qəbul edilməmiş" hesab olunurdu ki, bu da ciddi hüquqi nəticələr doğururdu.

Evlənməmiş qadınların uşaqları əlavə çətinliklərlə üzləşirdilər. Ana uşağın qəbul edilməsi üçün atanın yanına getməli idi. Qanun həmçinin ataya və ya onun qohumlarına uşağa 16 yaşına qədər baxmaq məsuliyyəti yükləyirdi. Bununla belə, kişilərdən yalnız ilk iki nikahdankənar uşağını maddi cəhətdən təmin etmələri tələb olunurdu ki, bu sistemin istismar edilməsinin qarşısı alınsın. Bu, xüsusilə də pagan dövründə kişinin iqtisadi məsuliyyətini və atanın müəyyən edilməsinin vacibliyini ön plana çıxarırdı.

Uşaqların tərk edilməsi pagan dünyasında qəbul edilən bir tətbiq idi. Ari Thorgilsson, İslandiyada xristianlığın qəbul edilməsi ilə bağlı yazılarında qeyd edir ki, 1000-ci ildə qanunla hər kəsin xristian olmalı və vəftiz edilməli olduğuna qərar verildi. Lakin uşaqların tərk edilməsi və at əti yemə ilə bağlı əvvəlki qanunların qüvvədə qalması icazə verilmişdi. 12-ci əsrə aid Grey Goose Laws (Grágás) qanunları yazılana qədər, bu tətbiq artıq qadağan olunmuşdu. Hətta anadangəlmə qüsurlu uşaqlar üçün belə bu ənənənin ləğv edildiyi güman edilir.

Norveçdə Kral Olafın Xristian Qanunu, 11-ci əsrin əvvəllərində formalaşdırılmış və körpələrin öldürülməsi kimi pagan ənənələrini aradan qaldırmağa yönəlmişdi. Bununla belə, bu qanun bütün ərazilərdə vahid şəkildə tətbiq olunmurdu, çünki bəzi versiyaları istisnalar ehtiva edirdi. Gulathing Qanunu, Olafın Xristian Qanununun bəzi hissələrini özündə birləşdirirdi və anadangəlmə fiziki qüsurlu uşaqlara dair müəyyən güzəştlər nəzərdə tuturdu. Qanunda üz cizgilərinin deformasiyalı olması, ətrafların anormal yerləşməsi (situs retroversus) kimi ciddi fiziki qüsurlarla doğulan uşaqların tərk edilməsinə icazə verildiyi açıq şəkildə göstərilmişdi. Bu qanuna əsasən, belə uşaqlar kilsəyə aparılmalı, paganizmdən xristianlığa çevrilməli və orada ölümə buraxılmalı idi. Lakin bu, uşaqların geniş şəkildə tərk edildiyi anlamına gəlmir.

Arxeoloji tapıntılar da xristianlıqdan əvvəlki Nors dini ayinlərində uşaqların qurban verildiyini göstərir. Trelleborg qazıntılarında uşaq qalıqları olan qurban quyuları aşkar edilmişdir. Bu quyuların içərisində heyvan sümükləri və ritual əşyalar da tapılmışdır. Bu qurbanların tanrıları razı salmaq və firavanlıq təmin etmək məqsədilə verildiyi düşünülür. Lake Tissø kimi digər bölgələrdə də ritual kontekstlərdə uşaqların qalıqları tapılmışdır. Bu, uşaqların qurban verilməsinin bəzi Nors dini ənənələrinin bir hissəsi ola biləcəyini göstərir.

Viking Dövrünə aid uşaq məzarlarında tez-tez kiçik bürünc zınqırovlar, çıngırdaklar və bəzən zinət əşyaları aşkar edilir. Bununla belə, aydın şəkildə tanınan uşaq məzarlarının sayı gözləniləndən azdır. Alimlər bunun uşaqların ayrıca və ya bu gün daha çətin aşkar edilən formalarda basdırılması, yaxud uşaq öldürmə hallarının olması ilə bağlı ola biləcəyini ehtimal edirlər.

Uşaqlar Kiçik Yetkinlər Kimidir

Viking cəmiyyətində uşaqlardan çox erkən yaşlardan etibarən ailələrinə töhfə vermələri gözlənilirdi. Onlar kiçik yetkinlər kimi görülür və gələcəkdə ailə təsərrüfatında oynayacaqları rollara uyğun işlərə yönəldilirdilər. Kənd təsərrüfatı və fermalarla məşğul olan icmalarda uşaqlar əkinçilik işlərinə, mal-qaraya baxmağa və ev işlərinə kömək edirdilər.

• Oğlanlar ovçuluq, əkinçilik və Viking döyüş sənəti ilə bağlı bacarıqlar öyrənirdilər.

• Qızlar isə toxuculuq, yemək hazırlığı və ev idarəçiliyi üzrə təlim alırdılar.

Bu yanaşmanın məqsədi sadəcə uşaqları məşğul saxlamaq deyildi. Onları mümkün qədər tez cəmiyyətin funksional üzvləri kimi yetişdirmək əsas hədəf idi, çünki orta ömür uzunluğu çox da yüksək deyildi.

Bu pragmatik uşaqlıq anlayışı, 14-cü əsrə aid Bolla þáttur (Bollinin hekayəsi) adlı mənbədə də əks olunub. Burada Olaff Thordarson adlı bir oğlanın cəmi 7-8 yaşında kiçik bir fermaya bənzər tikili inşa etdiyi qeyd edilir. Bu, uşaqların sadəcə oyun oynamaqla kifayətlənmədiyini, böyüklərin məsuliyyətlərini təqlid edərək özlərini həyata hazırladıqlarını göstərir.

Uşaqlardan Təkcə İşləmək Deyil, Həmçinin Ailə Şərəfini Qorumaq da Gözlənilirdi

Viking cəmiyyətində qisas anlayışı çox mühüm yer tuturdu. Bu səbəbdən uşaqlar ailələrinin düşmənlərinə qarşı mübarizəyə çox erkən yaşlardan qoşulurdular. Gísla sagasında 12 yaşlı Helgi və 11 yaşlı Bergr atalarının ölümünün qisasını alırlar, bu da uşaqlardan hələ yetkinlik yaşına çatmamış silaha sarılmalarının gözlənildiyini göstərir.

Hətta oyunlar belə zorakı ola bilərdi. Egils sagasında 7 yaşlı Egill Skallagrímsson yerli yarışlara qatılır. Burada oğlanlar böyüklərin oyunlarına bənzər döyüşlərdə iştirak edirlər. O, özündən böyük və güclü bir oğlanla döyüşə girir və uduzur. Məğlubiyyətə əsəbiləşən Egill əvvəlcə rəqibini çubuqla vurur. Daha sonra isə daha ağır şəkildə təhqir olunduğunu hiss edərək dostundan balta alır və tərəddüd etmədən oğlanı öldürür.

Bu hadisə böyüklər arasında geniş davaya səbəb olur və nəticədə yeddi kişi öldürülür. Bu hekayə uşaq mübahisələrinin ciddi münaqişələrə çevrilə biləcəyini və uşaqlardan erkən yaşlardan etibarən şəxsi təhqirlərə zorakı şəkildə cavab vermələrinin gözlənildiyini açıq şəkildə nümayiş etdirir.

Təhsil və Gözləntilər

Viking cəmiyyətində təhsil əsasən qeyri-rəsmi üsullarla, o cümlədən fosterlik (baxıcı ailəyə verilmə) ilə həyata keçirilirdi. Fosterlik yalnız uşaq tərbiyəsi vasitəsi deyil, həm də siyasi və iqtisadi bir strategiya idi. Bir uşaq baxıcı ailəyə verildikdə, bu, iki ailə arasında əlaqələri gücləndirir, çox vaxt da siyasi ittifaqları möhkəmləndirirdi.

Adətən, aşağı sosial təbəqədən olan bir ailə, nüfuzlu bir ailənin uşağını himayəyə götürürdü. Bununla həm həmin ailə nüfuzlu ailə ilə əlaqələr qurur, həm də uşağa liderlik, hüquq və ya döyüş sənəti üzrə təlim verməklə onu gələcəyə hazırlayırdı. Məsələn, Gunnlaugs saga ormstungu dastanında Gunnlaugun Thorstein tərəfindən hüquq təhsili üçün himayəyə götürüldüyü qeyd olunur ki, bu da fosterliyin bir növ təhsil vasitəsi olduğunu göstərir.

Foster ailə ilə münasibətlər bəzən bioloji valideynlə olan münasibətlərdən daha güclü olurdu. Bəzi hallarda uşaqlar öz baxıcı valideynlərini bioloji valideynlərindən daha yaxın hesab edirdilər. Foster bacı-qardaş bağları da çox əhəmiyyətli sayılırdı. Hüquqi baxımdan uşaqlara əsasən kişilər qəyyumluq edirdi, lakin qadınlar, xüsusilə də foster analar, onların tərbiyəsində mühüm rol oynayırdılar. Bəzi hallarda foster analar uşaqlar üzərində böyük təsir gücünə malik olurdu. Dastanlarda qadınların foster oğullarına məsləhət verdiyi, hətta onların siyasi çəkişmələrdə yol tapmalarına kömək etdiyi səhnələrə rast gəlinir.

Formal məktəb təhsili əvəzinə Qədim Nors cəmiyyətində təhsil əsasən praktik və şifahi idi. Oğlanlar və qızlar müvafiq rollarına uyğun bacarıqları müşahidə və təcrübə yolu ilə öyrənirdilər.

• Başçılar və döyüşçülərin oğlanları hüquq, liderlik və döyüş sənəti üzrə təlim alırdılar.

• Nüfuzlu ailələrin qızları isə təsərrüfat idarəçiliyi və böyük ev təsərrüfatlarını idarə etmək bacarıqlarını mənimsəyirdilər.

Hərçənd savadsızlıq geniş yayılmışdı, bəzi uşaqlar run yazısını oxumağı öyrənirdi. Şeir və dastanlar bilgiləri nəsildən-nəslə ötürməkdə mühüm rol oynayırdı. Şeir yazmaq böyük nüfuz gətirirdi. Məsələn, Egill Skallagrímssonun üç yaşında artıq şeirlər yazdığı və bunun qarşılığında babasının ona yemək verdiyi qeyd edilir. Bu, intellektual qabiliyyətin, xüsusilə də poeziya və natiqlik bacarıqlarının erkən yaşlardan dəyərləndirildiyini göstərir.

Uşaqların Oyunları və Cəmiyyətin Gözləntiləri

Uşaqlar işləməli idilər, lakin onlar həm də oynayırdılar. Bununla belə, oyunlar belə cəmiyyətin gözləntilərini əks etdirirdi.

• Fiziki oyunlar əsasən döyüş məşqlərinə bənzəyirdi: güləş, məşq döyüşləri və dözümlülük tələb edən idman növləri. Bunlar sadəcə əyləncə deyil, həm də döyüş bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün vasitə sayılırdı.

• Kiçik torf evlər tikmək də uşaqların məşğul olduğu oyunlardan idi. Bu, həm məişət, həm də memarlıq bacarıqlarını mənimsəməyə kömək edirdi və sosial strukturların möhkəmləndirilməsinə xidmət edirdi.

Dastanlarda normadan kənar (deviant) davranışlar pislənirdi. Egils sagasında Egillin atasının onu bir ziyafətə aparmaqdan imtina etməsi qeyd edilir. Atası düşünürdü ki, Egill belə bir rəsmi məclisdə özünü lazımi şəkildə apara bilməz. Bu, hətta uşaqlardan belə müəyyən ictimai davranış qaydalarına əməl etmələrinin gözlənildiyini göstərir.

Viking Dövründə Oyuncaqlar

Arxeoloji qazıntılar uşaqların oyuncaqla oynadıqlarını göstərir. Birka (İsveç) və Lindholm Høje (Danimarka) kimi yerlərdə, eləcə də Shetland Adaları və Dublində uşaq məzarlarında və yaşayış yerlərində oyuncaqlar tapılmışdır. Bu tapıntılar Viking uşaqlarının bugünkü uşaqlar kimi oynadığını sübut edir.

Aşkar edilən oyuncaqlar arasında:

• Taxta gəmilər, qılınclar, kuklalar və heyvan fiqurları

• Fırlanan toppuzlar (toxuculuq bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün)

• Miniatür silahlar (döyüş təlimi üçün)

Bu oyuncaqlar həm əyləncə, həm də praktiki təhsil vasitəsi kimi xidmət etmiş ola bilər.

Dublin və Trondheim qazıntılarında kiçik taxta gəmilər tapılıb.

• Dublin nümunəsi əjdahaya bənzər təsvirlərlə bəzədilib.

• Trondheimdə tapılan gəmi isə Viking ticarət gəmilərinə (knörr) oxşayır.

Arxeoloji tapıntılar arasında miniatur silahlar və iş alətləri də var.

• Dublin, Novqorod və Staraya Ladoga qazıntılarında kiçik taxta və metal silahlar aşkarlanıb.

• Shetland və Trondheimdə tapılan 15 kiçik daş dəyirman uşaqlara əkinçilik bacarıqlarını öyrətmək üçün istifadə edilmiş ola bilər.

Uşaqlar sadə təbii obyektlərlə, məsələn, çay daşları, muncuqlar və taxta qırıntıları ilə də oynayırdılar. Shetland Adalarında tapılan kiçik daş lampa, Vikinglərin tam ölçülü ev lampalarına bənzəyir və uşaqlar üçün hazırlanmış ola bilər.

Yetkinliyə Keçid

Qədim Nors cəmiyyətində aydın şəkildə müəyyən olunmuş yetkinlik mərasimi yox idi, lakin uşaqlıqdan böyüklüyə keçid müxtəlif mərhələlərlə qeyd olunurdu.

• Oğlanlar 16 yaşında yetkin hesab olunurdular və torpaq idarə etmə, ticarət və ya Viking yürüşlərinə çıxmaq kimi işlərə başlayırdılar.

• Qızlar isə erkən yeniyetməlik dövründə evlənə bilən hesab olunurdular və ailə təsərrüfatını idarə etməyə başlamaq gözlənilirdi.

Oğlanlar üçün yetkinliyə keçidin ən mühüm anlarından biri ilk silahlarını almaları idi.

• Zəngin analar bu mərasimdə böyük rol oynayır, oğullarına zireh, qılınc və hətta gəmi təqdim edirdilər.

• Egils sagasında Egillin anasının ona böyüyəndə bir gəmi alacağını vəd etməsi bu ənənənin əhəmiyyətini vurğulayır.

Qızlar üçün isə yetkinlik və evlilik bir-biri ilə əlaqəli idi.

• Evləndikdən sonra qadınlar ev təsərrüfatını idarə etməli, maliyyəni nəzarətdə saxlamalı və uşaq dünyaya gətirməli idilər.

• Bəzi qızlar əvvəllər heç tanımadıqları, hətta ailələrinin keçmiş düşmənləri ilə evləndirildiklərindən psixoloji baxımdan çətin keçid yaşayırdılar.

Bütün bu adət-ənənələr Viking dövründə uşaqların böyüklər dünyasına mümkün qədər tez uyğunlaşmasını təmin etməyə xidmət edirdi.