BAKI,AzerVoice / Image by freepik
Heç şübhəsiz dünyada ən çox oxunan kitab “ Qurani Kərimdir”. Hər gün milyonlarla müsəlman bu müqəddəs kitabı oxuyur, onun ecazkar ayələrindən bəhrələnirlər. Lakin, bütün bunlara baxmayaraq, Quran haqqında bilmədiklərimiz də az deyil.
AzerVoice oxucularına “QURAN NƏ DEMƏKDİR? QURAN NECƏ ENDİRİLİB? QURAN NECƏ YAZILIB, KİTAB HALINA SALINIB, TOPLANILIB ÇOXALDILIB? QURANIN MÖVZULARI VƏ XÜSUSİYYƏTLƏRİ HANSILARDIR? suallarına cavab verəcək ümumi məlumatları təqdim edir:
Allahın göndərdiyi ilahi kitabların sonuncusu olan Quran,
sonuncu peyğəmbər Hz. Məhəmmədə nazil olmuşdur.
Lüğətdə toplamaq, oxumaq, bir yerə toplamaq mənalarını daşıyan
Qurana belə tərif verilir:
"Peyğəmbərə nazil olan, müshaflarda yazılan və təvatürlə
Peyğəmbərimizdən bizə çatdırılanlar; Onu oxumaqla ibadət edilən və
bəşəriyyətin onun bənzərini gətirə bilmədiyi “ilahi nitq”dir.
Son ilahi kitabın (Quran) ən mühüm xüsusiyyəti və dəyəri yalnız
Allahın kəlamlarından ibarət olmasıdır.
İslam inancına görə, digər ilahi kitablar öz peyğəmbərlərindən
sonra insanlar tərəfindən fəsadlara məruz qalmış və nəhayət insanın
yazdığı kitablara çevrilmişdir.
Quranın göndərilməsinin səbəblərindən biri də budur. Son nazil olan
ilahi kəlam olan Quran özündən əvvəl göndərilmiş ilahi kitabların
elm və hikmətini özündə ehtiva edən ən mükəmməl ilahi kitabdır.
Quran sonuncu ilahi kitab olduğu üçün Allahın Özü himayəsindədir.
O, dünyanın sonuna qədər heç bir dəyişiklik olmadan bəşəriyyət üçün
xilas və sülh resepti olaraq qalacaq. Uca Allah bu həqiqəti belə
ifadə edir:
“Şübhəsiz ki, Quranı Biz nazil etdik və əlbəttə, onu Biz
qoruyacağıq! (Bu ayə açıq bir şəkildə göstərir ki, Qurani-Kərim
Allahın himayəsi altındadır və ən kiçik bir dəyişikliyə məruz
qalmadan qiyamətə qədər qorunub saxlanılacaqdır.) ( ƏL –HİCR ,
ayə-9)
Quranın nazil olması
(endirilməsi)
Quran Peyğəmbərə Uca Allah tərəfindən Cəbrail ( mələk) vasitəsilə,
vəhy vasitəsilə nazil olmuşdur. Quranın asanlıqla əzbərlənməsi,
qısa zamanda insanlara çatması, mənasının asanlıqla başa düşülməsi,
əqidə və mühakimələrin tədricən möminlərin qəlbində möhkəmlənməsi
və kök salması üçün Quran bir anda nazil edilməmişdir. , Quran
iyirmi üç il ərzində tədricən endirilib.
Uca Allah Quranın bir anda nazil edilməməsinin səbəbini
belə açıqlayır:
Kafirlər: “Quran ona (Muhəmmədə) bütöv (birdəfəlik) endirilməli
idi!” – dedilər. (Ya Rəsulum!) Sənin ürəyinə səbat (qətiyyət)
vermək üçün Biz onu ayə-ayə (tədricə) nazil etdik. (Quranın az-az
endirilib, ağır-ağır oxunması onun əzbərlənməsini və mənalarının
anlaşılmasını asanlaşdırır).
Ayələr təkcə birbaşa deyil, həm də bir hadisədən dərhal sonra baş
verən hadisəni təhlil etmək, verilən suallara cavab vermək və
qiyamətə qədər bütün insanlara işıq salmaq üçün nazil olmuşdur.
Ayənin nazil olmasına səbəb olan hadisə və ya suala “səbəb-i nüzul”
(enmə səbəbi) deyilir.
Quranın yazılması, kitab halına salınması və çoxaldılması
Peyğəmbərimiz Quran ayələri nazil olanda onları səhabələrinə
oxuyardı. Onlara çatdırılan ayə və surələri də əzbərləyirdilər.
Əzbərlənmiş ayələr və surələr də vəhy katibləri tərəfindən
yazılmışdır. Ayələr iki nüsxədə yazılmış və Peyğəmbərimizin bir
nüsxəsi səhabələrdə qorunmuşdur. Peyğəmbərimiz vəhy katiblərinə
ayələrin hansı surədə yerləşdiriləcəyini və necə düzüləcəyini
söyləyərdi.
O dövrdə kağız olmadığından Quran ayələri nazik ağ daşlar, xurma
budaqları və işlənmiş dəri üzərində yazılırdı.
Ayələrin nazil olması tamamlandıqdan sonra Cəbrail yenidən gəldi və
Allah Rəsulu bütün Quranı Peyğəmbərimizə oxudu və oxuduqlarını
onunla müqayisə etdilər.
Peyğəmbərimiz hələ sağ ikən Quranı tamamilə hafizlər yazıb əzbər
bilirdi. Amma Hz. Peyğəmbərin yaşadığı müddətdə vəhy davam etdiyi
üçün bütün Quranı bir cilddə toplamaq mümkün deyildi.
İlk xəlifə Hz. Əbu Bəkrin dövründə Yəmamə döyüşündə 70 hafizin
şəhid olması səbəbiylə Hz. Ömər Quranın yoxa çıxmasından
narahatlığını bildirdi və onu toplayaraq kitab halına gətirməyi
təklif etdi. Əbu Bəkrə müraciət etdi.
Hz. Ömərin təklifi faydalı oldu və məşhur hafiz və vəhy katibi Zeyd
b. Sabitin sədrliyi ilə komissiya yaradıldı.
Komissiya heç bir ayəni əzbər yazmamaq, əlində yazılı sənədin
olması kimi şərtləri nəzərə alıb. Yazılı sənədlər də əzbər
yoxlanılırdı. Komissiyanın nəzərə aldığı məsələlər arasında bu
sənədin Peyğəmbərin hüzurunda yazıldığını görən iki nəfərin
ifadəsinin olması var idi. Səhabələr komissiya tərəfindən toplanmış
Qurana nəzər salırdılar və beləcə də Quranın toplanması (ayə və
surələrin düzgün ardıcıllıqla birləşdirilməsi) tamamlanməşdı.
Hicri 25-ci il 648-ci ildə Azərbaycan fəthi zamanı orduda olan Şam
camaatı ilə iraqlılar arasında Quranın bəzi ayələrinin oxunması ilə
bağlı qarşıdurma yarandıqda ordu komandanı Huzeyfə Hz. Osmana
müraciət etdi. Hz. Osman, yenə Zeyd ibn Sabitin sədrliyi ilə
komissiyanın çağırılması və Quranın çoxaldılması barədə göstəriş
verdi.
Quranın məzmunu
İslam inancına görə, Quran insan və onun səadəti üçün göndərildiyi
üçün orada həm dünyanı, həm də axirətini maraqlandıran, insanın hər
iki aləmdə xoşbəxt olmasını təmin edən məlumat və hökmlər
vardır.
Quranın ikinci surəsi olan “Bəqərə” surəsində Uca Allah Quranın
təqvalılar üçün hidayət kitabı olduğunu bildirir. Quranda bu
hökmlərlə yanaşı, insan üçün zəruri olan məsələlər də yer alır.
Quranın əsas mövzuları
Quranda əsas mövzulardan bəziləri aşağıdakılardır:
İman
Quranda qeyd olunan mövzuların əsasını və mahiyyətini iman təşkil
edir. Quranda: Allahın varlığı, birliyi və sifətləri
açıqlanır,mələklərdən bəhs edilir, Allahın insanlara peyğəmbərlər
və kitablar göndərdiyi bildirilir.
İbadət
Quranda insanların etməli olduğu ibadətlər qeyd edilmiş və bu
ibadətlərin necə ediləcəyi ana sətirlərlə izah edilmişdir.
İbadətlərini yerinə yetirən möminlərin axirətdə də nicat
tapacaqları bildirilir.
Əxlaq
Quranda əxlaqla bağlı çoxlu prinsiplər vardır. Quranda insanların
bir-birləri ilə münasibətlərində ədaləti əsas götürmələri,
bir-birlərinə yaxşılıq etmələri və yaxınlarına kömək etmələri əmr
edilmişdir: Pis rəftar etmək də haramdır. İslam dini gözəl əxlaqa
böyük əhəmiyyət verir və onu cəmiyyətin hər təbəqəsində bərqərar
etməyi hədəfləyir.
Məxluqat və yaradılış
Quranda məxluqat və onların yaradılışı və bəzi xüsusiyyətləri
haqqında məlumatlar vardır. Quran bəzi varlıqların yaradılışı və
bəzi xüsusiyyətlərinə diqqət çəkir; İnsanların bundan ibrət
almasını və hər şeyin yaradıcısı və Rəbbi olan Allahın sonsuz
qüdrət sahibi olduğunu dərk etmələrini istəyir.
İnsanlar arasında münasibətləri tənzimləyən
ayələr
Quranın belə ayələri alimləri araşdırma və araşdırmaya sövq etmiş,
bəzi ixtira və kəşflərə yol göstərmişdir. Əslində Quranın
məqsədlərindən biri də insanların üfüqlərini açmaq, Allahın verdiyi
ağıl, duyğu və qabiliyyətlərlə varlıqların xüsusiyyətlərini anlamaq
və onlardan ən səmərəli şəkildə faydalanmalarını təmin
etməkdir.
Quranda insanların malını mənimsənilib yeməyin, rüşvət
alıb-verməyin haram olduğu bildirilir, intiharın və başqasını
öldürməyin haram olduğu bildirilir.
Peyğəmbərlər və ilahi kitablar
Allah yaratdığı insanlara müəyyən vəzifələr vermiş və bu vəzifələri
göndərdiyi kitablarda bildirmişdir. Həmçinin bu kitablarda bəyan
etdiyi əmr və qadağaları insanlara öyrətmək, hökmlərinin həyata
keçirilməsində nümunə göstərmək üçün insanlar arasından
peyğəmbərlər göndərmişdir. Quran bu peyğəmbərlər və ilahi kitablar
haqqında məlumat verir və insanların onlara tabe olmasının
vacibliyini bildirir.
Allah Təalanın insanlara peyğəmbərlər göndərməsi, onların
vasitəsilə insanlara vəhyi çatdırması, insanların Onu tanıması üçün
onlara ağıl və qəlb kimi nemətlər bəxş etməsi Onun geniş rəhmətinin
təzahürləridir. Quran, son peyğəmbər, Hz.Muhəmmədin bütün insanlara
müjdə, qorxudan və örnək olaraq göndərildiyini və onun insanları
Allah yoluna dəvət edən bir dəvətçi olduğunu bildirir.
Yaşanan əhvalatlar
Quranda peyğəmbərləri və onların başına gələn hadisələri təsvir
edən hekayətlər də vardır. Keçmişdə yaşamış və Allahın hökmlərinə
zidd getdiklərinə görə Allah tərəfindən müxtəlif bəla və
müsibətlərlə cəzalandırılan bəzi xalqlar haqqında da rəvayətlər
vardır.
Dua və dua ayələri
Quranda dua ilə bağlı məsələlər də var və duaların Allah tərəfindən
qəbul olunacağı bildirilir.İnsanın günahlarını bağışlayan, onu
axirətdə əzabdan xilas edən Allahdır. Bu səbəbdən Quranda
insanların səhv və günahlarının bağışlanması, axirətdə nicat
tapması üçün Allaha dua edib kömək istəməsi lazım olduğu
bildirilmiş və bu mövzuda dua nümunələri verilmişdir.
Quranın xüsusiyyətləri
Hz. Cəbrail (r.a.) vasitəsilə ərəbcə Peyğəmbərə (s) göndərilən
və təvatürlə bizə çatan Quranın əsas xüsusiyyətləri
bunlardır:
Quran Peyğəmbərimizə digər müqəddəs kitablarda olduğu kimi bir
anda deyil, zamanın və hadisələrin zərurətinə uyğun olaraq ayə və
surələr şəklində nazil edilmişdir.
Quran sonuncu ilahi kitabdır və ondan sonra başqa kitab
olmayacaqdır. Onun gətirdiyi hökm və həqiqətlərin qüvvəsi qiyamətə
qədər davam edəcəkdir.
Quran bizə dəyişməz gəlmişdir və qiyamətə qədər də belə
qalacaqdır.
Qurani-Kərim, Hz.Məhəmmədin peyğəmbər olduğunu göstərən möcüzələrin ən böyüyü və ən davamlısı budur.
Quranda yer alan ilahi həqiqətlər qiyamətə qədər bütün insanların ehtiyaclarını ödəməyə qadirdir. Elm və ağılın içindəki faktlarda ziddiyyətlər tapacağı bir zamanın gələcəyi ağlasığmazdır. Çünki elm Quranın əsrlər əvvəl söylədiyi həqiqətləri təsdiq edərək onun ardınca gedir.
Onun başqa bir üstünlüyü isə asanlıqla yadda saxlanıla bilməsidir. Milyonlarla insan bu günə qədər bütün Quranı əzbərləyib. Qiyamətə qədər əzbərdə qalacaq. Bu xüsusiyyət tarixdə heç bir kitaba verilməyib.
Quran bütün insani, ictimai, fiziki və mənəvi problemlərə həll yolları istehsal edən bir şəfa mənbəyidir.
