BAKI,AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi
ABŞ-ın Yəməndə "Husilərin" mövqelərinə endirdiyi zərbələr gözlənilməz deyildi. Lakin onların vaxtı İranın ali dini lideri Əli Xameneiyə "Tramp mesajları" daşıyırdı. Çünki Sənada baş verən bombardman, əslində, Tehrana ünvanlanmışdı.
Tramp administrasiyası Baydenin "Husilərlə" bağlı yanaşmasını dəyişdi, onları yenidən xarici terror təşkilatı kimi təsnif etdi, onlara qarşı sərt iqtisadi sanksiyalar tətbiq etdi və gələn aydan etibarən Hudeyda limanı vasitəsilə neft idxalını qadağan etdi.
Bundan əlavə, "Husilərə" Qırmızı dənizdə beynəlxalq təchizat xətlərini təhdid etməyi dayandırmaq üçün bir sıra xəbərdarlıqlar göndərildi. Lakin "Husilərin" Qırmızı dəniz və Ərəb dənizindəki gəmilərə qarşı hücumlarını bərpa edəcəyi ilə bağlı verdiyi bəyanatlar, eyni zamanda Trampın İranın nüvə proqramı ilə bağlı ciddi danışıqlara dair göndərdiyi mesaja Xameneinin "ümidsiz" cavabı hava hücumlarının daha genişmiqyaslı və davamlı olmasına səbəb oldu. Bu hücumlar Bayden administrasiyasının həyata keçirdiyi əməliyyatlardan daha intensiv və ardıcıl oldu.
Mülki insanların həlak olması və Yəmənin hədəfə alınması bölgə üçün, eləcə də 2014-cü ildən "Husilərin" hakimiyyəti ələ keçirməsindən bəri ağır çətinliklər yaşayan bu ölkə üçün ağrılıdır. Lakin geosiyasi baxımdan ABŞ-ın zərbələrini bölgədəki daha geniş mənzərənin bir hissəsi kimi, eyni zamanda Tramp administrasiyası ilə İranın ali dini lideri Xamenei arasındakı qarşılıqlı zərbələr və mesaj mübadiləsi çərçivəsində qiymətləndirmək olar.
Bir neçə il əvvəl bir çox İran rəsmisi Tehranın Bağdad, Dəməşq, Beyrut və Səna da daxil olmaqla bir sıra ərəb paytaxtlarına nəzarət etdiyini elan etmişdi. Lakin son dövrlərdə vəziyyət xeyli dəyişdi və "İranın şiə ayparası" ciddi zərbələr aldı, bu da Tehranın bölgələrarası və sərhədləri aşan təsirini azaltdı.
Hizbullahın hərbi çöküşü və baş katib Həsən Nəsrullah da daxil olmaqla hərbi rəhbərlərinin qətlə yetirilməsindən, həmçinin keçən ilin sonunda Bəşşar Əsəd rejiminin süqutundan sonra İranın bölgədəki genişlənməsini təmin edən "oksigen" yalnız Bağdad və Səna ilə məhdud qaldı.
İraqda ABŞ və İran arasında mübarizə gedir və Tehran burada regional itkilərini kompensasiya etmək üçün möhkəmlənməyə çalışır. Sənada isə "Husilər" siyasi təşəbbüslərə yönəlməkdə ləngiyir, dəniz tədarük xətlərinə təhdidləri artırır və beynəlxalq dəniz təchizat yollarına hücumlarını İranın maraqlarına uyğun olaraq İsrailə qarşı düşmən və Fələstini dəstəkləyən ritorika ilə pərdələməyə çalışırlar. Onlar son hava hücumlarından sonra da bu bombardmanı yerli təbliğat ritorikalarında istifadə etməyə cəhd edəcəklər.
Əminliklə demək olar ki, Dəməşq, Beyrut və Qəzzada baş verən dəyişikliklərdən sonra regional mənzərənin dördüncü mərhələsinə daxil olmuşuq. Məhz buna görə də Tramp "Husilərə" belə bir mesaj göndərdi: "Sizin vaxtınız çatdı." Çünki artıq Yəmən ABŞ-İran qarşıdurmasının əsas meydanına çevrilib. Bu səbəbdən sonuncu hərbi hava hücumları regional və beynəlxalq hadisələrin tərkib hissəsidir və Tehrana çoxsaylı mesajlar ötürür. Sanki bu, Trampın açıq şəkildə bildirdiyi mesajı dəstəkləyir: "Ya nüvə proqramı ilə bağlı ciddi danışıqlar, ya da birbaşa hərbi müdaxilə gözləyin."
Xamenei isə bu mesajı "hiylə" kimi qiymətləndirdi və cavab olaraq dedi ki, "Əgər İran nüvə silahı istehsal etməyə qərar versə, Vaşinqton bunun qarşısını ala bilməyəcək." Buna görə də hava hücumları, əslində, Trampın Xameneinin cavabına verdiyi bir reaksiyadır. Milli təhlükəsizlik üzrə müşavir Maykl Uoltz bunu açıq şəkildə ifadə edərək bildirdi: "Biz onları sarsıdıcı güclə vurduq və İrana xəbərdarlıq etdik ki, artıq səbrimiz tükənib."
ABŞ mənbələrinə görə, bu hava hücumları "bir neçə gün, bəlkə də həftələrlə" davam edəcək. Bu isə o deməkdir ki, Vaşinqton və Tehran arasındakı danışıqlar nə Bayden, nə də Obama dövründə olduğu kimi yalnız nüvə məsələsi ilə məhdudlaşacaq. Əksinə, indi ABŞ İranın regional nüfuzunu da müzakirəyə çıxarır – bu isə ərəb dünyasında əvvəllər böyük narazılıq doğuran bir məsələ idi. Üstəlik, Xamenei artıq regional eskalasiya meydanlarında – Suriya, Livan və Qəzzada – bir çox mövqelərini itirib, yəni əvvəlki kimi güclü danışıqlar mövqeyinə sahib deyil.
Eyni zamanda, Trampın daxili mesajı da var: O, Bayden kimi ABŞ-ın maraqlarına hücumları görməzdən gəlməyəcək. Məhz buna görə də Pentaqon rəsmiləri vurğulayırlar ki, "Yəməndəki husilər 2023-cü ildən bəri ABŞ hərbi gəmilərinə 174 dəfə, ticarət gəmilərinə isə 145 dəfə hücum ediblər."
Şübhəsiz ki, "Husilər" və bəlkə də İran cavab verəcək. Lakin Xamenei anlayır ki, artıq Ağ Evdə Bayden deyil, Tramp var. O, həmçinin bilir ki, bu hava hücumlarının əsas hədəfi İrandır və İsrail baş naziri Benyamin Netanyahunun Tramp administrasiyasından İranın nüvə proqramına qarşı "həlledici zərbə" endirmək üçün hərbi dəstək almağa çalışdığını da başa düşür. Və ən əsası, Xamenei anlayır ki, 2025-ci ildə İran artıq "İranın şiə ayparası"nın genişlənmə dövründə olduğu kimi deyil.
Bütün bu amillər Xamenei və onun müttəfiqlərinin Yəməndən gələn "Tramp mesajlarına" necə cavab vermək qərarına təsir edəcək.