BAKI,AzerVoice
Yəmən qədim tarixə və zəngin mədəniyyətə malik olan Ərəbistan yarımadasının cənubunda yerləşən bir ölkədir. Möhtəşəm dağları, tarixi şəhərləri və unikal memarlığı ilə tanınır. Əsrlərlə ticarət yollarının kəsişmə nöqtəsi olan bu torpaq, həm də öz ləzzətli mətbəxi və qonaqpərvər insanları ilə seçilir. Lakin son illərdə müharibə və humanitar böhran səbəbilə ağır çətinliklər yaşayır.
Paytaxt: Səna
Hökumət növü: keçid dövründə
Valyuta: Yəmən rialı (YER)
Ümumi sahə: 203,848 kvadrat mil (527,968 kvadrat kilometr)
Yerləşmə: Yaxın Şərq, Ərəb dənizi, Ədən körfəzi və Qırmızı dəniz sahillərində, Oman və Səudiyyə Ərəbistanı arasında
Dil: Ərəb dili
ÜDM – real artım faizi: -28.1%
ÜDM – adambaşına (PPP): 2,800.00 ABŞ dolları
Yəmənin demoqrafiyası - Yəmənin əhalisi nə qədərdir?
Etnik qruplar: əsasən ərəblər; həmçinin afro-ərəb, cənubi asiyalılar, avropalılar
Milliyyət: ərəb
Əhali: 29,884,405
Əhali artım faizi: 2.5%
Əsas şəhərlərdə əhali:
Səna (paytaxt): 2.419 milyon
Ədən: 784,000
Şəhər əhalisi: 32.3%
Yəmən Hökuməti
Yəməndə hansı idarəetmə forması mövcuddur?
İcraedici qol:
Dövlət başçısı: Prezidentlik Şurasının sədri Rəşad Məhəmməd əl-Alimi, Dr. (19 aprel 2022-dən bu yana)
Sədr müavinləri və Prezidentlik Şurasının üzvləri:
Sultan əl-Arada
Fərəc Salmin əl-Bahsani, Briqada generalı
Abdullah əl-Alimi Ba Vəzir, Briqada generalı
Osman Hüseyn Faid əl-Mücəli
Tariq Məhəmməd Abdullah Salih, Briqada generalı
Əbdürrəhman Əbu Zər’ə əl-Muhərrəmi əl-Yafai, Briqada generalı
Aydarus Qasim əl-Zübeydi, General-mayor
(Hamısı 19 aprel 2022-dən bu yana)
Qeyd: Əbdürrabbuh
Mənsur Hadi 2012-ci ilin əvvəlində müvəqqəti prezident kimi
vəzifəyə gəldi, lakin 2015-ci ilin yanvar ayının sonunda Husi
üsyançı qrupu tərəfindən istefaya məcbur edildi. Sonradan husilər
və Yəmənin ilk prezidenti Əli Abdullah Salehin tərəfdarları
prezident sarayını ələ keçirərək Hadini ev dustaqlığında
saxladılar.
Hökumət başçısı: Prezidentlik Şurasının sədri Rəşad Məhəmməd əl-Alimi, Dr. (19 aprel 2022-dən bu yana)
5 fevral 2024-cü ildə Prezidentlik Şurası tərəfindən Əhməd Əvəd Bin Mübarək baş nazir təyin edildi.
Nazirlər Kabineti:
24 üzvdən ibarət, şimal və cənub Yəməndən nümayəndələr, əsas siyasi partiyaların təmsilçiləri var.
Seçkilər və təyinatlar:
Əvvəllər prezident 7 illik müddətə ümumi səsvermə yolu ilə seçilirdi (ikinci müddətə namizədliyini verə bilərdi).
Son prezident seçkiləri 21 fevral 2012-ci ildə keçirilib.
Qeyd: 2012-ci il 21 fevralda keçirilən xüsusi seçki zamanı
Əli Abdullah Saleh Körfəz Əməkdaşlıq Şurasının vasitəçiliyi ilə
istefaya göndərildi.
Seçki nəticələri: Əbdürrabbuh Mənsur
Hadi (Ümumxalq Konqresi Partiyası – GPC) konsensus əsasında
prezident seçildi.
Qeyd:
7 aprel 2022-ci ildə Prezident Əbdürrabbuh Mənsur Hadi istefa verdiyini elan etdi, vitse-prezident Əli Məhəsin əl-Əhməri vəzifədən azad etdi və 8 nəfərdən ibarət Prezidentlik Şurası yaratdı.
19 aprel 2022-ci ildə Şura Parlament qarşısında and içdi və prezidentin və vitse-prezidentin vəzifələrini icra etməyə başladı.
Səsvermə hüququ: 18 yaşdan yuxarı, ümumi səsvermə hüququ
Vətəndaşlıq
Doğum yolu ilə vətəndaşlıq: Yox
Soy yolu ilə vətəndaşlıq: Ata Yəmən vətəndaşı olmalıdır
İkili vətəndaşlıq: Tanınmır
Vətəndaşlıq üçün yaşayış tələbi: 10 il
Milli bayram
Birləşmə Günü: 22 may (1990)
Konstitusiya
Tarix: 16 may 1991-ci ildə referendumla qəbul edilib (Yəmən birləşdikdən sonra).
Qeyd: 2015-ci ilin yanvar ayında Milli Dialoq başa çatdıqdan
sonra Prezident tərəfindən yeni Konstitusiya layihəsi hazırlanması
üçün Komitə yaradıldı. Lakin 2015-ci ilin əvvəlində başlayan
münaqişə bu prosesi dayandırdı.
Dəyişikliklər: Bir neçə dəfə dəyişdirilib, sonuncu dəyişiklik 2009-cu ildə edilib.
Müstəqillik
22 may 1990: Yəmən Ərəb Respublikası (Şimali Yəmən) və Yəmən Xalq Demokratik Respublikası (Cənubi Yəmən) birləşərək Yəmən Respublikası yaradıldı.
Yəmən Coğrafiyası, Ekoloji Problemləri
Ümumi baxış:
Yəmən Respublikası Ərəbistan yarımadasının cənub-şərq küncündə yerləşir. Şimalda Səudiyyə Ərəbistanı, şərqdə Oman, cənubda Ədən körfəzi və Ərəb dənizi, qərbdə isə Qırmızı dəniz ilə həmsərhəddir. Ümumi sahəsi təxminən 204,000 kvadrat mil olub, təxmini Fransa boydadır.
Paytaxt Səna, 7,200 fut dəniz səviyyəsindən yüksəkdə yerləşir. Bu yaxınlıqda 12,300 fut hündürlüyü ilə Şərqi Afrika və İran arasındakı ən yüksək dağ – Cəbəl ən-Nəbi Şueyb yerləşir. Qərbdə Tihama adlanan sahil ovalıqları Qırmızı dəniz sahili boyunca uzanır.
İqlim:
Yəmənin daxili dağlıq ərazilərində ildə iki yağış mövsümü var:
Birincisi mart və aprel aylarında,
İkincisi isə daha güclü yağışlarla iyul və avqust aylarında.
İlin qalan hissəsində günəşli və açıq hava üstünlük təşkil edir, arabir toz fırtınaları baş verir.
Qışda Sənada gecələr temperatur 30°F-ə (−1°C) enir, gündüz isə 70°F-ə (21°C) qədər qalxır.
Yayda temperatur 85°F (29°C) civarında olur və gecələr 60°F (16°C) civarına düşür.
Tihama (Qırmızı dəniz sahili) və cənub sahillərində iqlim:
Ərəb və Afrika mədəniyyətlərinin qarışdığı Tihamada hava isti və rütubətlidir.
Qışda belə temperatur 90°F (32°C)-dən yuxarı ola bilər.
Yayda isə güclü musson yağışları yağır.
Ədən və cənub sahillərində də hava isti və rütubətlidir, yay temperaturu 100°F (38°C)-i keçə bilər, lakin qış temperaturu daha yumşaq və rahat olur.
Hadramaut və daxili səhralar:
Ədenin şərqindən Oman sərhədinə qədər uzanan Hadramaut bölgəsi və daxili səhralar olduqca isti və quraqdır.
Dağlıq ərazilərin şərqində məşhur "Boş Dördlük" səhrası yerləşir.
Həmsərhəd ölkələr:
Oman – 288 km
Səudiyyə Ərəbistanı – 1,458 km
Ətraf mühit – cari problemlər:
Təbii içməli su resursları çox məhduddur.
İçməli su təchizatı kifayət qədər deyil.
Həddindən artıq otlaq sahələrinin istifadəsi.
Torpaq eroziyası və səhralaşma.
Ətraf mühit – beynəlxalq razılaşmalar:
Yəmən aşağıdakı beynəlxalq ekoloji razılaşmalara qoşulub:
Biomüxtəliflik
İqlim dəyişikliyi
Kioto Protokolu
Səhralaşma
Nəsli kəsilməkdə olan növlərin qorunması
Ətraf mühitin modifikasiyası
Təhlükəli tullantılar haqqında beynəlxalq saziş
Dəniz hüququ
Ozon qatının qorunması
İmzalanıb, lakin ratifikasiya olunmayıb: İmzalanan müqavilələrdən heç biri.
Relyef:
Dar sahil düzənliyi, arxasında hamar yüksəkliklər və dağlar yerləşir.
Mərkəzdə parçalanmış yüksəkliklər səhraya doğru enir və Ərəbistan yarımadasının daxili səhralarına keçir.
Yəmən iqtisadiyyatı nə qədər böyükdür?
Yəmən aşağı gəlirli ölkədir və iqtisadiyyatını sabitləşdirmək və inkişaf etdirmək üçün uzunmüddətli çətinliklərlə üzləşir.
Davam edən müharibə iqtisadiyyatı daha da ağırlaşdırıb:
İxracat dayandırılıb.
Milli valyuta dəyər itirib.
İnflyasiya sürətlənib.
Ərzaq və yanacaq idxalı məhdudlaşıb.
İnfrastruktur genişmiqyaslı dağıntılara məruz qalıb.
Humanitar böhran:
Dünyanın ən böyük vəba epidemiyası (1 milyona yaxın yoluxma).
7 milyondan çox insan aclıq təhlükəsi ilə üz-üzədir.
Əhalinin 80%-i humanitar yardıma ehtiyac duyur.
2014-cü ilədək Yəmən iqtisadiyyatı:
Yəmən neft və qaz gəlirlərindən çox asılı idi.
Neft və qaz sektoru ÜDM-in 25%-ni, hökumət gəlirlərinin 65%-ni təmin edirdi.
İqtisadi diversifikasiya planları hazırlanmışdı.
2014-cü ilin iyulunda hökumət yanacaq subsidiyalarının bir hissəsini ləğv etdi.
2014-cü ilin avqustunda BVF Yəmən üçün 570 milyon dollarlıq 3 illik kredit ayırdı.
Lakin 2014-cü ildə başlayan münaqişə
bu islahatları dayandırdı.
Mərkəzi Bank və maliyyə problemləri:
2016-cı ilin sentyabrında Prezident Hadi Mərkəzi Bankın Sənadan Ədənə köçürüldüyünü elan etdi.
Buna baxmayaraq, bank sistemi faktiki olaraq işlək deyil.
Müharibədən əvvəl 5.2 milyard dollar olan bank ehtiyatları indi demək olar ki, tükənib.
Mərkəzi Bank ölkənin valyuta məzənnəsini və əsas malların idxalını tənzimləyə bilmir.
Ölkədə likvidlik böhranı və yüksək inflyasiya var.
Xüsusilə özəl sektor çöküb və əksər şirkətlər işçilərini ixtisar edir.
Ərzaq və tibbi avadanlığa çıxış ciddi məhdudlaşıb.
Əhalinin yoxsul təbəqəsinə yardım edən Sosial Rifah Fondu 2014-cü ilin sonundan bəri ödənişlər etmir.
Gələcək perspektivlər:
Yəmən müharibə dövründə və sonrasında beynəlxalq yardıma ehtiyac duyacaq.
Yüksək əhali artım tempi
Yüksək işsizlik səviyyəsi
Su resurslarının azalması
Ərzaq qıtlığı
Sənaye sahələri:
Neft hasilatı və emalı
Pambıq tekstili və dəri məmulatları
Qida emalı
Sənətkarlıq məhsulları
Kiçik alüminium istehsalı
Sement istehsalı
İxrac tərəfdaşları:
Tailand – 19%
Hindistan – 16.7%
Çin – 15.3%
Cənubi Koreya – 12.4%
Malayziya – 6.1%
ABŞ – 5.4%
İdxal tərəfdaşları:
BƏƏ – 16%
Səudiyyə Ərəbistanı – 12.7%
Çin – 6.2%
Küveyt – 5.5%
ABŞ – 4.7%
Yəməni səyahət üçün unikal edən nədir?
Yəmən Respublikası 1990-cı ildə keçmiş Yəmən Ərəb Respublikası (Şimali Yəmən) və Yəmən Xalq Demokratik Respublikası (Cənubi Yəmən) birləşdikdən sonra yaradılmışdır.
İslam və ənənəvi dəyərlər, inanc və adətlər ölkənin qanun və qaydalarının əsasını təşkil edir.
Yəmən inkişaf etməkdə olan bir ölkədir və müasir turizm imkanları yalnız böyük şəhərlərdə mövcuddur.
Cinayətkarlıq
Yəmən orta və yüksək riskli cinayət mühiti hesab olunur.
Xırda küçə cinayətləri əsasən böyük şəhərlərdə müşahidə olunur, xüsusilə dəyərli əşyalar və nağd pul görünən yerdə qoyulduqda.
Ev soyğunları və evə basqınlar nadir hallarda olur, lakin son illərdə xaricilərə qarşı zorakılıq artıb.
Avtomobil qaçırma və sui-qəsdlərlə bağlı hallar çoxalıb, hətta xaricilər arasında belə.
Siyasi və iqtisadi qeyri-sabitlik fırıldaqçılıq və rüşvət hallarını artırıb, xüsusilə torpaq sənədləri və nəqliyyat vasitələrinin qeydiyyatında saxtakarlıqlar baş verir.
Yerli polis gücsüzdür və tez-tez nüfuzlu ailələrin və tayfaların tələbi ilə həbs aparır.
Yəmən hakimiyyəti səfirliklərəı vətəndaşlarının həbs edildiyini nadir hallarda bildirir.
Cinayət Cəzaları
Yəməndə və ya başqa bir ölkədə səyahət edərkən, bütün səyahətçilər yerli qanunlara tabedir.
Yəməndə xarici səyahətçilər pasportları üzərlərində olmadıqda sorğu-sual edilə bilərlər.
Hərbi obyektlərin və ya əsgərlərin şəkillərini çəkmək qanunsuzdur.
Alkoqollu və ya narkotik təsiri altında avtomobil sürmək dərhal həbs olunmaqla nəticələnə bilər.
Qanun pozuntularına görə ağır cəzalar verilə bilər:
Narkotik maddələrin saxlanılması, istifadəsi və ya ticarəti ciddi cəzalara səbəb olur, uzunmüddətli həbs cəzası və ağır cərimələr nəzərdə tutulur.
"Qat" adlı yüngül stimulyator Yəməndə
qanunidir, amma Azərbaycan daxil olmaqla bir çox ölkədə
qadağandır.
Tibbi Xidmətlər və Səhiyyə Məlumatı
Sənadan və Ədəndən kənarda müasir tibbi xidmətlər məhduddur.
Təcili tibbi xidmətlər çox zəifdir və tibb işçiləri kifayət qədər təlim keçməyiblər.
Xəstəxanalar və həkimlər xidmət üçün dərhal nağd ödəniş tələb edirlər.
Dərmanların keyfiyyəti aşaöıdır və bəzi dərmanlar ümumiyyətlə tapılmır.
Vərəm Yəməndə ciddi səhiyyə problemidir.
Səyahətdən əvvəl peyvəndlər və sağlamlıq tədbirləri ilə bağlı məlumat üçün CDC və ÜST veb saytlarına baxmaq məsləhət görülür.
Təhlükəsizlik və Asayiş
Bəzi dövlətlər vətəndaşlarını Yəmənə getməməyə çağırır.
Hal-hazırda Yəməndəki təhlükəsizlik səviyyəsi çox yüksək risk daşıyır, terror aktları və vətəndaş qarışıqlıqları səbəbilə.
Bəzi səfirliklər məhdud heyətlə işləyir və yardım imkanları məhduddur.
Səyahət və Yolların Təhlükəsizliyi
Şəhərlərarası yollar çox təhlükəlidir.Silahlı avtomobil qaçırma hadisələri geniş yayılıb.
Yəmən hökuməti xaricilərin kənd yerlərinə səyahət etməsini məhdudlaşdıra bilər.
Şəhərlərarası səyahət hava yolu ilə daha təhlükəsiz hesab edilir.
Mina sahələri mövcuddur və xüsusilə cənub vilayətlərində və mərkəzi dağlıq ərazilərdə diqqətli olmaq lazımdır.
Yollarda vəziyyət:
Taksi və ictimai nəqliyyat vasitələrinin təhlükəsizlik standartları aşağıdır.
Təhlükəsizlik kəmərləri və uşaq oturacaqları məcburi deyil.
Bir çox sürücü yol hərəkəti qaydalarına əməl etmir və əks istiqamətdə sürənlərə rast gəlinir.
Avtomobillərin əksəriyyəti texniki baxımdan pis vəziyyətdədir.
Piyada keçidləri və işıqforlara baxmadan küçəni keçən insanlar ciddi təhlükə yaradır.
Heyvanlar da qəfil yola çıxa bilər.
Kənd yolları çox pis vəziyyətdədir və dağ yollarında təhlükəsizlik baryerləri yoxdur.
Sərxoş vəziyyətdə avtomobil sürmək ağır cəzalarla nəticələnə bilər.
Yol qəzalarında günahkar olan sürücülər cərimə və ya həbs cəzası ala bilər.
Əgər qəza ölümə səbəb olarsa, sürücü maksimum 3 il həbs və ya pul cəriməsi ilə cəzalandırıla bilər.
Qərb vətəndaşları yol qəzalarına qarışdıqda, xüsusilə kiçik qəzalarda belə, pul tələb edən hallarla üzləşə bilərlər.
