BAKI,AzerVoice
İsrail və İran arasında münasibətlər açıq şəkildə heç bir rəsmi əlaqəyə əsaslanmasa da, hər iki dövlət bölgədə strateji maraqlarını qorumaq üçün gizli şəkildə qarşılıqlı təsirlərdən istifadə edir. Bu əlaqələr imza tələb etməyən, lakin bölgədəki güc balansını dəyişən anlaşmalara əsaslanır.
İsrail və İran: Bölgədə Güc Mübarizəsi
İsrail, yaranışından etibarən, Fələstinin coğrafi xəritəsini dəyişdirmək və fələstinliləri bölgədən çıxarmaq siyasətini yürüdüb. Digər tərəfdən, İran İslam İnqilabından sonra özünü Yaxın Şərqdə güclü bir siyasi, iqtisadi və hərbi qüvvə kimi təsdiqləmək məqsədi daşıyır.
İran İslam Respublikası yaranandan sonra, yeni rəhbərlik Fələstin məsələsini bir fürsət kimi görərək, bölgədə nüfuzunu genişləndirmək üçün istifadə etdi. Bu məqsədlə, İranın ali dini lideri Xomeyni "Bu gün İran, sabah Fələstin" şüarı ilə beynəlxalq dəstək toplamağa çalışdı. Bu çağırış Yaxın Şərqdə və digər ölkələrdə inqilabçı hərəkatlar arasında dəstək qazandı. Hətta Fələstin lideri Yasir Ərəfat da Tehrana gedərək Xomeyni ilə görüşdü.
İranın Fələstin Siyasəti: Gizli Məqsədlər və Bölünmə
Ancaq zaman keçdikcə, İranın Fələstin məsələsindən öz regional məqsədləri üçün istifadə etdiyi aşkar oldu. 1982-ci ildə İsrail Beyrutu mühasirəyə aldıqda, İran Fələstin Azadlıq Təşkilatına (FAT) kömək etmədi. Əksinə, İran Livanda Fələstin düşərgələrinə qarşı döyüşən "Əməl" hərəkatını dəstəklədi.
Bundan əlavə, İran Fəth hərəkatı daxilində ilk parçalanmanı təşviq edərək, Abu Musanın rəhbərlik etdiyi fraksiyanı dəstəklədi. Bu parçalanma Fələstin daxilində daha dərin fikir ayrılıqlarına səbəb oldu. İran, Yasir Ərəfatı daim xəyanətdə ittiham edərək, Oslo Sazişini devirmək üçün ciddi cəhdlər göstərdi.
İranın HƏMAS və İslami Cihadla Strateji Əlaqələri
Yasir Ərəfatın ölümündən sonra, İran Fələstin daxilində parçalanmanı gücləndirmək üçün HƏMAS və İslami Cihad hərəkatlarını dəstəklədi. Bu siyasət, Fələstin cəmiyyətində Qəzza ilə İordan çayının qərb sahili arasında dərin uçurum yaratdı. Nəticədə, Fələstin milli mübarizəsi zəiflədildi və siyasi həll yolları daha da mürəkkəbləşdi.
İran, İsrailə qarşı güya mübarizə aparan, lakin əslində bölgədə öz nüfuzunu qoruyub saxlayan güc olaraq qaldı. Bununla da, İsrail və İran arasındakı gizli strateji qarşıdurma, hər iki dövlətin Yaxın Şərqdə güc balansını idarə etməsinə xidmət etdi.
İsrail və İranın Yaxın Şərqdə Güc Mübarizəsi
İranın inqilabi iddialarına baxmayaraq, İsrail İranın bölgədə genişlənməsinə mane olmadı. İranın dörd ərəb paytaxtına (Bağdad, Dəməşq, Beyrut və Səna) nəzarət etməsinə qarşı İsrail heç bir real tədbir görmədi.
Bundan başqa, İranın ərəb ölkələrindəki şiə qruplarını qiyama təhrik etməsi İsrailin bölgədə öz varlığını legitimləşdirmək üçün istifadə etdiyi bir bəhanəyə çevrildi. Nəticədə, İsrail İranın "təhlükə mənbəyi" olduğu arqumenti ilə beynəlxalq dəstək qazandı.
Eyni zamanda, İsrail İranın bölgədə yaratdığı xaosdan istifadə edərək Fələstin məsələsini tamamilə məhv etməyə çalışdı. Yeni torpaqlar işğal edildi, daha çox yəhudi məskunlaşma məntəqələri inşa olundu və Qüds İsrailin paytaxtı elan edildi.
İranın İsraili Yox Etmə Vədi: Gerçəklik, yoxsa Aldadıcı Strategiya?
İran dəfələrlə İsraili "yox edəcəyinə" söz versə də, indiyə qədər Fələstinin bir qarış torpağını belə azad etməyib. Daha da maraqlısı, HƏMAS, İslami Cihad və Hizbullahın həyata keçirdiyi əməliyyatlar, əksinə, İsrailin mövqeyini gücləndirib.
Məsələn, "Əqsa Tufanı" əməliyyatı İsrailə iki dövlətli həlli tamamilə aradan qaldırmaq, fələstinliləri Misir, İordaniya və digər ərəb ölkələrinə sürgün etmək planını həyata keçirmək üçün unikal fürsət yaratdı. Bu əməliyyat nəticəsində İran öz nüvə proqramını davam etdirmək və hakimiyyətini qorumaq üçün beynəlxalq səviyyədə daha az təzyiqlə qarşılaşdı.
Bir vaxtlar ABŞ-ın keçmiş milli təhlükəsizlik müşaviri Zbiqnev Bjezinski belə demişdi:
"Ukrayna olmadan Rusiya imperiya ola bilməz."
Bu fikri Yaxın Şərqə tətbiq etsək, deyə bilərik ki, "İsrail olmadan İran bölgədə hökmran ola bilməz və əksinə".
Nəticə: İsrail və İran Arasındakı Gizli Strateji Oyunun Fələstinə Təsiri
İsrail və İran arasındakı gizli qarşıdurma bölgənin siyasi və geosiyasi balansını dəyişməyə davam edir. Hər iki dövlət bir-birilə mübarizə apardığını iddia etsə də, onların addımları nəticə etibarilə Fələstin məsələsini daha da mürəkkəbləşdirir.
