BAKI,AzerVoice
2014-cü ilin Ramazan Bayramının ilk günü, Şərqi Türküstanın Yarkent rayonundakı İlişku qəsəbəsi Çin ordusu tərəfindən ağır silahlarla bombalandı və 3 yaşayış məntəqəsi tamamilə məhv edildi.
Yarkent-İlişku Qətliamı: Şərqi Türküstanda Soyqırım
Yarkent-İlişku qətliamı, Çinin Şərqi Türküstanda təşkilatlandırdığı onlarla qətliamdan biridir. Hadisənin baş verdiyi 2014-cü ildən bu günədək bir çox detallar hələ də gizli saxlanılır.
2014-cü il iyulun 28-i Şərqi Türküstan tarixinə zülm və təzyiqlərin artdığı, müsəlman türklərə qarşı Çin hökumətinin soyqırım siyasətini daha da şiddətləndirdiyi gün kimi daxil olub.
Yarkent-İlişku Qətliamının Detalları
- Ramazan Bayramının ilk günü Şərqi Türküstanın Kaşğər vilayətinə bağlı Yarkent rayonunun İlişku qəsəbəsi Çin ordusu tərəfindən ağır silahlarla qurudan və havadan bombalandı. Bu soyqırım dünya ictimaiyyətindən gizlədildi.
- İşalçı və repressiv Çin hökuməti tərəfindən Yarkent-İlişku qətliamında ən azı 3 min uyğur türkü öldürüldü, lakin dəqiq say hələ də məlum deyil.
- 2014-cü ildə Çin uyğur türklərinə qarşı təzyiqlərini artırdı və müsəlmanların kimliyini yox etmək üçün "terrorizmlə mübarizə" adı altında kampaniya başlatdı.
- Ramazan ayı boyunca oruc tutmaq, başörtüyü taxmaq və namaz qılmaq qadağan edildi. Bu qadağaları pozanlara çox saylı basqınlar təşkilatlandırıldı.
- 2014-cü ilin Ramazan ayının son günü, iyulun 27-də, başörtüyü taxan qadınların olduğu bir ev Çin polisi tərəfindən basqına məruz qaldı, bu hadisədə bir uşaq və bir yaşlı daxil olmaqla ailə üzvləri qətlə yetirildi.
- Hadisənin yayılmasından sonra Yarkent bölgəsində toplaşan yüzlərlə insan, 28 iyul 2014-cü il tarixində Çinin uyğur türklərinə qarşı siyasətini etirazlarla pislədi.
- Çin bu etirazlara ordusu vasitəsilə cavab verdi. Ramazan Bayramının ilk günündə İlişku bölgəsi havadan və qurudan bombalandı, 3 yaşayış məntəqəsi tamamilə məhv edildi.
Soyqırımın Gizlədilməsi
- Çin hökuməti hadisənin bütün detallarını ört-basdır etmək üçün Yarkent-İlişku bölgəsini tamamilə blokadaya alaraq oraya kənardan girişi yasaqladı.
- Fransız jurnalist, hadisəni araşdırmaq və çırpaşdırmıq istəyən zaman, İlişkuya çatmadan Çin hökuməti tərəfindən sınır xaric edilib.
Ebubekir Rahim: Katliamı Dünyaya Duyurdu
- 22 yaşlı Ebubekir Rahim 28-31 iyul 2014 tarixlərində Yarkent-İlişku qətliamını və Çin ordusunun hərbi planlarını bir məktupla dünya ictimaiyyətinə duyurdu.
- 6 avqust 2014-də Ebubekir Rahim Yarkentdə həbs olundu və ondan bu günədək heç bir xəbər yoxdur.
Uyğurlar, əsasən Çin Xalq Respublikasının Sincan Uyğur Muxtar Bölgəsində yaşayan türk mənşəli müsəlman xalqdır. Onlar qədim tarixi, mədəniyyəti və İslam dininə bağlılıqları ilə tanınırlar. Uyğurlar öz dilləri olan uyğur türkcəsində danışır və əsasən İslamın sünni məzhəbinə mənsubdurlar.
Tarix və Mədəniyyət
Uyğurların tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Onlar əvvəlcə Orta Asiyada müxtəlif dövlətlər qurublar və İpək Yolunun əsas iştirakçılarından olublar. Uyğur Xaqanlığı (744–840-ci illər) qədim türk dövlətlərindən biri olub. Daha sonra onlar Çinin nəzarətində olan Sincan bölgəsində məskunlaşıblar və burada öz mədəniyyətlərini inkişaf etdiriblər.
Uyğurlar musiqi, incəsənət və ədəbiyyat sahəsində zəngin irsə sahibdirlər. Onların ən məşhur musiqi janrı "Muğam" adlanır və UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irsi siyahısına daxil edilib.
Çində Uyğurların Vəziyyəti
Son illərdə Çin hökumətinin uyğurlara qarşı apardığı repressiyalar beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini çəkib. İnsan haqları təşkilatlarının hesabatlarına görə, yüz minlərlə, hətta milyonlarla uyğur "yenidən tərbiyə düşərgələri" adlandırılan yerlərə aparılıb. Bu düşərgələrdə məcburi assimilyasiya siyasəti yürüdülür, dini inanclar məhdudlaşdırılır, uyğur dili və mədəniyyəti sıxışdırılır. Çin hökuməti bu düşərgələrin terrorizmə və separatçılığa qarşı tədbir olduğunu iddia etsə də, beynəlxalq təşkilatlar bunu insan haqlarının kobud şəkildə pozulması kimi qiymətləndirirlər.
Uyğur Mədəniyyətinin Məhdudlaşdırılması
- Məscidlər və dini yerlər dağıdılır və ya istifadəyə bağlanır.
- Uyğur dilində təhsil almaq qadağan edilir və Çin dili tədris üçün əsas dil kimi tətbiq olunur.
- Uyğurların ənənəvi geyimləri, dini ibadətləri və hətta adət-ənənələri məhdudlaşdırılır.
Beynəlxalq Reaksiya
Bir çox ölkə və insan haqları təşkilatları Çinin uyğurlara qarşı apardığı siyasəti “genosid” kimi qiymətləndirib. Xüsusilə ABŞ, Kanada, Avropa Parlamenti və bəzi digər dövlətlər bu məsələyə diqqət çəkib və sanksiyalar tətbiq ediblər. Lakin Çin hökuməti bütün ittihamları rədd edərək, bunun daxili məsələ olduğunu bildirir.
