BAKI,AzerVoice
Noyabr ayının sonlarında Suriyada baş verən gözlənilməz hücum nəticəsində onilliklərdir davam edən Əsəd hakimiyyətinin bir neçə gün ərzində çökməsi ABŞ və onun tərəfdaşları üçün xoş bir dəyişiklik oldu. Rejimin süqutu təkcə Vaşinqtonun dözə bilmədiyi düşmənçilik, ekstremizm və qeyri-insani davranışlara son qoymadı, həm də ABŞ-ın regiondakı iki əsas rəqibi – İran və Rusiyaya ağır zərbə vurdu.
Bununla belə, Vaşinqton Əsədin qəddar hakimiyyətinin sona çatmasını ehtiyatla qarşıladı. ABŞ üçün keçid hökumətinin qurulması Suriya vətəndaş müharibəsinin qəti şəkildə bitməsi deyil, uzunmüddətli sabitlik imkanları ilə yanaşı, ciddi təhlükələr də gətirən yeni bir mərhələdir.
Bəzi təhlükələrə siyasi cavablar aydındır, məsələn, Türkiyə və İsrailin mübahisəli ərazilər – Suriyanın şimal-şərqi və ya Colan təpələrinə müdaxiləsinin qarşısını almaq kimi. Ancaq Vaşinqton üçün daha çətin və qeyri-müəyyən məsələ yeni Suriya hökuməti ilə necə davranmaqdır.
Dəməşqə tətbiq edilən sanksiyaların ləğv edilməsi ABŞ-ın Suriya siyasətində böyük dəyişikliyə işarə edir. Son 40 il ərzində ABŞ Suriya iqtisadiyyatı, şirkətləri və fərdi şəxsləri hədəf alan geniş və mürəkkəb sanksiya rejimi formalaşdırıb. 1979-cu ildən bəri Suriyanı “terroru dəstəkləyən dövlət” kimi tanıyan ABŞ, 2004-cü ildə İraq müharibəsi fonunda 13338 saylı sərəncamı imzalayaraq, Livanda “Hizbullah”ı dəstəklədiyinə görə Dəməşqə qarşı əlavə sanksiyalar tətbiq edib.
2011-ci ildə ölkə daxilində Əsəd rejiminə qarşı etirazların amansız şəkildə yatırılması ABŞ-ın Suriyaya qarşı iqtisadi təzyiqlərini artırmasına səbəb oldu. Prezident Barak Obama administrasiyası Əsədin özü də daxil olmaqla yüksək vəzifəli məmurlara, dövlət mülklərinə, yeni investisiyalara və neft idxalına qarşı sanksiyalar tətbiq etdi.
2022 və 2024-cü illərdə qəbul edilən yeni qanunlarla Suriya-Livan biznes elitaları, rejimin 4-cü zirehli diviziyası, kəşfiyyat qurumları və “Hizbullah”a qarşı sanksiyalar genişləndirildi. Lakin zaman keçdikcə sanksiyaların sadə suriyalılara təsiri artdığı üçün ABŞ Xəzinə Nazirliyi bəzi güzəştlər etməyə başladı.
Suriya müharibəsinin nəticələri və ölkənin iqtisadi çöküşü infrastrukturun bərpasını və keçid hökumətinin formalaşmasını çətinləşdirir. Bu səbəbdən ABŞ və tərəfdaşları sanksiyaların tədricən yumşaldılmasını müzakirə edir. Co Bayden administrasiyası sanksiyaların yüngülləşdirilməsini nəzərdən keçirsə də, bu prosesin detalları hələ də mübahisə mövzusudur və Donald Trampın ikinci prezidentlik dönəmində də davam edəcəyi gözlənilir.
ABŞ Suriyanın yeni hökumətinin siyasətini müşahidə etməyə üstünlük verərək, Böyük Britaniya, İordaniya, BMT və vətəndaş cəmiyyəti təşkilatlarından yeni idarəetmənin yol xəritəsini qiymətləndirməyi xahiş edib. Avropa İttifaqı isə Suriya ilə ticarət, bank və enerji sektorlarına tətbiq olunan bəzi sanksiyaların mərhələli şəkildə qaldırılmasına dair razılığa gəlib.
ABŞ da öz növbəsində ilk addımlarını atıb. 2023-cü il dekabrın 19-da Dövlət Departamentinin Yaxın Şərq məsələləri üzrə bürosu Suriyanın yeni prezidenti Əhməd Şəraa ilə görüşmək üçün Dəməşqə nümayəndə heyəti göndərdi. Görüş əsasən itkin düşmüş amerikalı jurnalist Ostin Tayzın taleyi ilə bağlı idi, lakin bu, Vaşinqtonun yeni hökumətlə ilk rəsmi təması kimi əhəmiyyətli idi.
Bundan əlavə, ABŞ Suriyanın yeni hökuməti ilə məhdud iqtisadi əməliyyatlara icazə verən və altı ay müddətinə qüvvədə olacaq “Ümumi Lisenziya 24” adlı sanksiya güzəşti elan edib. Həmçinin, Omandan İordaniyaya, Türkiyədən, Səudiyyə Ərəbistanına qədər bir sıra ölkələrin Suriyanın iqtisadi bərpasına kömək etməsinə icazə verilib.
Lakin ABŞ-ın yeni administrasiyasının mövqeyi hələ də qeyri-müəyyəndir. Tramp administrasiyasının Suriyanın yenidən qurulmasına aktiv şəkildə töhfə verib-verməyəcəyi sual altındadır. Üstəlik, “Sezar Qanunu”nun əsas müddəalarının 2025-ci ildə başa çatması gözlənildiyi üçün ABŞ Suriyaya qarşı əlavə sanksiyalar tətbiq etməyə tələsməyəcək. Bunun əvəzinə, sanksiyaların yumşaldılmasını yeni hökumətə təzyiq vasitəsi kimi istifadə edərək, uzunmüddətli davranış dəyişikliyinə nail olmağa çalışacaq.
Nəticədə, ABŞ Suriyanın iqtisadi bərpası məsələsini daha çox Avropa və Yaxın Şərqdəki müttəfiqlərinin öhdəsinə buraxaraq, prosesin gedişatını izləyəcək.
