BAKI,AzerVoice
İran mətbuatında Əli Xameneinin ABŞ ilə danışıqlar barədə verdiyi açıqlamalar geniş müzakirələrə səbəb Xamenei 28 yanvar çərşənbə axşamı bildirib ki, “Diplomatik gülümsəmələrin arxasında hər zaman gizli və pis düşmənliklər və nifrətlər gizlənir, buna görə də gözlərimizi açmalı və kimlərlə danışdığımıza və danışıqlar apardığımıza diqqətli olmalıyıq.”
Bu açıqlamalar geniş şəkildə belə izah edilib ki, Xamenei, prezident Pezeşkianın rəhbərlik etdiyi hökumətə ABŞ ilə danışıqlar aparmaq üçün qeyri-rəsmi icazə verib.
“Ham Mihan” qəzeti özünün baş yazısında “Dəqiq Mövqe” başlığı altında yazıb: “Biz xarici məsələləri müzakirələr yolu ilə həll etməyin bir yolunu tapmalıyıq. Bu, digər tərəfə (ABŞ-a) qarşı yaxşı niyyətlə yanaşmağımız deməkdirmi? Əlbəttə ki, yox. Bu gün bizim problemimiz danışıqların olub-olmaması deyil, əsas məsələ isə danışıqları milli maraqlarımıza uyğun necə aparacağımız və nəticədə öz gücümüzü artıraraq maraqlarımızı qorumaqdır.”
Səid Məhəmməd Hüseyni, keçmiş İran səfiri və regional məsələlər üzrə tədqiqatçı, 29 yanvar tarixində “İran ilə ABŞ arasındakı regional razılaşmanın şərtləri nədir?” başlıqlı məqaləsində yazıb ki, “İran və ABŞ arasındakı mümkün danışıqların nəticəsini müəyyən edən faktorlar təhlükəsizlik, iqtisadi, siyasi və sosial alətlərdir.Tramp administrasiyası nüvə məsələsi ilə bağlı İranla dialoq qurmağı müharibə seçiminə üstün tutsa da, ABŞ administrasiyasının işarələri göstərir ki, ən çox üstünlük verilən strategiya “məcburi diplomatiyadır”
Müəllif, İran ilə ABŞ arasındakı razılaşmanın regional əngəllərini aşağıdakı kimi sıralayıb:
•Fələstin məsələsi
•ABŞ-ın bölgəyə müdaxiləsi və bununla əlaqədar yaranan siyasi və
təhlükəsizlik ittifaqları
•ABŞ-ın İran əleyhinə ittifaqlar qurmaqla regionda strateji
qütbləşməni artırması
•Ərəb-İsrail münasibətlərinin normallaşmasına (təqdirəlayiq
yanaşma).
İranlı müəllif hesab edir ki, ərəb ölkələri ilə İsrail arasında normallaşma prosesi ticarət məqsədləri güdsə də, əslində bu prosesin siyasi və təhlükəsizlik xarakteri vardır. Bu, bölgədə strateji qütbləşməni təşviq etməyi, Fələstin məsələsini kölgədə qoymağı, İranı təhlükəsizlik və siyasi baxımdan izolyasiya etməyi və ABŞ-ın bölgədə yeni və uzaqdan müdaxilə modelini gücləndirməyi dəstəkləyir.
Müəllif, İran ilə ABŞ arasındakı razılaşmanın stimullarını belə sıralayır:
•Bölgədəki sabitlik: Bu, bir çox regional gücün maraqlarının birləşdiyi və xüsusən Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında razılaşma sonrasında bölgədə regional bir həllin əldə edilməsi ilə bağlıdır.
•ABŞ-ın müdaxilə yanaşmasının dəyişməsi: İraq, Əfqanıstan və
hətta Suriyadakı uğursuz təcrübələrdən sonra, ABŞ administrasiyası
bölgəyə uzaqdan müdaxilə etməyi hədəfləyir, bununla da xarici
siyasətinin Mərkəzi Şərqdəki uğursuzluqlarını azaltmağa və Çinin
kimi beynəlxalq güclərlə rəqabət etmək üçün gücünü qorumağa
çalışır.
•Enerji təhlükəsizliyi: Bu, ABŞ-ın bölgədəki siyasətlərindən
biridir və enerji təhlükəsizliyini təmin etmək
prioritetlərindəndir.
Müəllif, güc balanslarının yenidən qurulmasını bir önəmli amil
olaraq göstərir. O, dirəniş cəbhəsinin bölgədəki güc balansını
təhdid edən ən böyük qüvvə olduğunu vurğulayır. Buna görə də, İran
ilə ABŞ arasında hər hansı bir razılaşma, bölgədə yeni güc balansı
qurmaq və ABŞ-ı razılaşma imzalamağa təşviq etmək üçün imkanlar
yarada bilər.
Bununla yanaşı, Xameneiyə yaxın olan "Keyhan" qəzetində İran ilə ABŞ arasındakı dialoq prinsipinə qarşı tənqidlər yer alıb. Səadullah Zarıyi, yazısında qeyd edib ki, "Son onilliklərdə ABŞ, İranın hakim siyasi sistemini sona çatdırmaq və İslam Respublikasını nəzarət altına almaq məqsədini güdən bir ritorika mənimsəyib. Digər tərəfdən, İslam Respublikası isə ABŞ-ı Qərbi Asiyaya və İranın daxili işlərinə müdaxiləni dayandırmağa çağıran bir ritorika tətbiq edib."
"Amerikalılar, əslində özlərinə aid olmayan tələblər irəli sürürlər. İran özünə aid məsələlərdə haqlıdır... ABŞ, İrana nüvə proqramını dayandırmağı və ya onu yoxlanılması üçün təhvil verməyi tələb edir. Bu, ABŞ-ın işi deyil. ABŞ, İrandan hərbi gücünü məhdudlaşdırmağı və strateji silahlar, xüsusən də ballistik raketlərin istehsalını dayandırmağı tələb edir. Bu da ABŞ-ın işi deyil. ABŞ, İrandan bölgədəki strateji əlaqələrini, təsirini məhdudlaşdırmağı və coğrafi sərhədlərini qorumağı tələb edir. Bu da ABŞ-ın işi deyil."-deyə qəzet yazır.
Keyhan qəzeti yazır ki, İrandakı bəzi qruplar, İslam
İnqilabından və iki tərəf arasında danışıqların başlanmasından
bəri, məsələlərin və iki ölkə arasındakı düşmənliyin həlli üçün
dialoqun bir yol olduğunu dəfələrlə irəli sürüblər.
“Lakin son 46 il ərzində heç bir ABŞ administrasiyasının
İranla münasibətlərində yaxşı niyyət nümayiş etdirmədiyini
görməmişik. Əksinə, bütün ABŞ administrasiyaları İran üzərində
təzyiq strategiyasını qəbul edib. Beləliklə, İran ABŞ ilə olan
düşmənçiliyi necə sona çatdıra bilər? ABŞ qanunsuz və ədalətsiz
tələblər irəli sürməkdən əl çəkməlidir. Sadə dillə desək,
İran, düşmənçilik və ədavəti sona çatdırmaq üçün bir yanaşma qəbul
edə bilməz, çünki ABŞ heç vaxt bu düşmənçiliyi sona çatdırmağı
düşünmür. İran, ABŞ ilə nüvə məsələsində dialoq apara bilər, amma
əvvəlki təcrübələrə əsasən, düşmənçiliyi sona çatdıracaq hər hansı
bir nailiyyət əldə etməyəcəyimizi gözləməməliyik. Beləliklə, İran
ABŞ ilə danışıqlara yönəlsə, ən böyük itirən tərəf olacaq, çünki
ABŞ tələblərini artıracaq. ABŞ ilə danışıqlar, ABŞ-ın qanunsuz
bütün tələblərinə təslim olmaq deməkdir."-deyə qəzet yazır.
