BAKI,AzerVoice
Əsədin rejiminin Suriyada çöküşü, Yaxın Şərqdə sabitliyi genişləndirmək ümidini oyatdı. On ildən artıq bir müddət ərzində Suriyadakı müharibə, yalnız qonşu ölkələr üçün deyil, həm də dünya miqyasında əsas qeyri-sabitlik mənbəyi olmuşdur. Bu idarəedilənxaosun mərkəzində isə 2014-cü ildə meydana çıxaraq dünyada ən tanınmış ekstremist qruplaşma halına gələn və genişmiqyaslı terror hücumları həyata keçirən "İŞİD" terror təşkilatı dayandı. Əəsədin çökməsi ilə hər kəs Suriyada İŞİD-in yenidən diriləcəyini, daha doğrusu dirildiləcəyini dilə gətirdi. Təbii ki, bunun olub-olmayacağı bir başa Suiryanın yeni idarəçiliyinin siyasi və hərbi iradəsindən asılıdır. Lakin, " İŞİD "-ın dirçəlməsi barədə danışarkən tez-tez unudulan bir aspekt var, o da İranın bu qruplaşmanı dəstəkləmə roludur."
"Suriya üsyançılarının keçən il Bəşar Əsədin rejiminə qarşı başladığı hücumların ortasında, İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü İsmail Bəqai 2 dekabrda Suriyadakı hadisələrin qeyri-sabitlik gətirəcəyini xəbərdar edərək, 'Suriya'da təhlükəsizliksizlik heç vaxt yalnız bu ölkə ilə məhdudlaşmayacaq' deyə vurğuladı. Əsədin devrilməsindən sonra, İranın Ali Rəhbəri Əli Xamenei 22 dekabrda televiziyadan çıxış edərək, suriyalı gənclərin 'təhlükəsizliyi pozanları və onların icraçılarını məğlub etmələri' üçün möhkəm və qərarlı durmalı olduqlarını qeyd etdi."
İki gün sonra, bu bəyanatlar Suriyanın mövcud Xarici İşlər
naziri Əsəd Həsən Şeybani tərəfindən reaksiya doğurdu. O, sosial
media platformasında “İran Suriyalı xalqın iradəsinə,
ölkənin suverenliyinə və təhlükəsizliyinə hörmət etməlidir. Onları
Suriyada xaos yaratmaqdan çəkinməyə çağırırıq və son bəyanatların
nəticələrinə görə məsuliyyəti onlara daşıyırıq”- deyə
xəbərdarlıq etdi.
İranın bəyanatları elə təəssrat yaradır ki, Tehran və Əsəd bir başa
radikallığa və terrorizmə qarşı mübarizə aparan iki əsas qüvvə idi
və Əsədin qaçması terror amilini gücləndirəcək.
Lakin, İran və onun dəstəkçiləri, habelə Bəşar Əsədin rəhbərlik etdiyi Suriya rejimi, “İŞİD”-in hücumlarından Suriyanı qorumaq üçün effektiv işlər görməmişlər. Sənədlər göstərir ki, 2024-cü ildə, Əsəd hələ də hakimiyyətdə olarkən və İranın dəstəklədiyi qruplar, məsələn, 'Hizbullah', ölkədə aktiv olduğu zaman, “İŞİD”-in Suriyada həyata keçirdiyi hücumların sayı 2023-cü ildəki hücumların sayının üç dəfə artmışdı."
İran, İraqda “İŞİD” qarşısında böyük uğurlar
qazandığını iddia edib, burada İranın dəstəklədiyi
'Haşd əl-Şabi' milisləri, təşkilatın hərbi olaraq məğlub
edilməsindəki rolu haqqında az qala dastanlar yazılıb, mədhiyələr
söylənilib.Lakin, 'Haşdi' qruplarından bəzilərinin
“İŞİD”ilə bəzi əlaqələri olmuşdur. Bu qruplar,
İraq-Suriya sərhədinin bəzi hissələrinə nəzarət edərək, bəziləri
“İŞİD”elementlərinə iki ölkə arasında yolları
icarəyə verib. Bu razılaşmalara əsasən, təşkilatın üzvləri, yolun
gündəlik icarə haqqını ödəyərək, bu yoldan istədikləri kimi
istifadə edə bilirdilər, o cümlədən insanları, silahları, nağd pul,
neft, narkotiklər və başqa qaçaqmal məhsullarını daşımaq bu
yollardan istifadə edilə bilərdi.
Digər bir tərəfdən Suriyanın Badiyə bölgəsində, İranın bəslədiyi
Hizbullah, “İŞİD” terror təşklilatına təşkilatına,
Captagon yüklü maşınların keçişini asanlaşdırmaq üçün ödəniş
edirdi.
İran və Əsəd rejimi “İŞİD”-i, Suriya müxalifətini zəiflətmək üçün bir vasitə kimi istifadə edib. 2015-ci ildə, Suriya ordusu, “İŞİD”-in Tədmürə doğru irəliləməsinə icazə verərək, Cənubi cəbhədəki üsyançı qrupları hədəf almasına imkan yaradıb. 2014 və 2018-ci illərdə isə, rejim “İŞİD”-in Süveydaya hücumlarını asanlaşdırdı. 2014-cü ildə, “İŞİD” şəhərə doğru irəliləyərkən, rejimin kəşfiyyatı təşkilata Süveyda çölünü işğal etmələrinə kömək edəcək məlumatlar təmin etdi. Eyni zamanda, rejim 'Şeyxlərə layiq' adlı üsyançı qrupların ağır silahlarına nəzarət etməyə çalışdı. 2018-ci ildə isə, “İŞİD” Süveydada koordinasiyalı intihar hücumları və hava zərbələri həyata keçirdi, nəticədə 200-dən çox insan həyatını itirdi. Hücumun şiddətinə baxmayaraq, rejimə sadiq qüvvələr “İŞİD”-in hücumları zamanı onlara qarşı müdaxilə etməkdən çəkindilər.
İranın dəstəklədiyi qruplar ilə “İŞİD”arasındakı yaxın əlaqə, 2024-cü ilin sonlarında Suriyada Əsədə qarşı üsyançıların şimal-şərqə doğru irəliləyən hücumları zamanı daha da aydın görünmüşdür. İran, “İŞİD”ilə əlaqələrini və maliyyələşdirməsini davam etdirərkən, şimal-şərqdən qaçan İran dəstəklədiyi qruplar öz silahlarını və bazalarını “İŞİD”-ın nəzarətinə buraxmışdılar. Bu şəkildə, “İŞİD” faktiki olaraq İranın bir alətinə çevrilmiş və Suriyanın sabitliyini təhdid edən bir qüvvə halına gəlmişdir.
11 yanvar tarixində, Suriya hakimiyyəti, “İŞİD” terror təşkilatının Dəməşqdəki Əl-Seyyidə Zeynəb ərazisinə qarşı həyata keçirmək istədiyi sui-qəsdi uğurla zərərsizləşdirdi. Bu ərazi, əsas şiə ziyarətgahlarından biridir.
Başqa bir təhlükə, İraq hökumətinin İranın dəstəklədiyi və dövlətin nəzarətindən kənarda fəaliyyət göstərən qruplara silahlarını təhvil vermələri və İraq ordusuna qoşulmaları üçün verdiyi artan çağırışlardır. İran, bu ssenarini özünün İraqdakı nüfuzuna təhdid kimi qiymətləndirir. Bu qruplar, “İŞİD”-ə qarşı mübarizə aparmaq prinsipində öz qanuniliyini qurduqları üçün, İran, bu qrupların missiyasının hələ bitmədiyini göstərmək məqsədilə “İŞİD”-I aktiv hala gətirmək üçün ciddi cəhdlər edə bilər.
Oxşar bir təhlükə Livan üçün də keçərlidir, burada 'Hizbullah' yerli və beynəlxalq təzyiqlərlə üzləşir ki, silahlarını təhvil versin. İsraillə atəşkəsin davam etməsi şəraitində, “İŞİD”-ın həyata keçirəcəyi hər hansı bir hücum, İran və 'Hizbullah' üçün Livan ordusunun çox zəif olduğunu və 'Hizbullah' dəstəyi olmadan ölkəni təhlükəsiz saxlaya bilməyəcəyini iddia etmələri üçün bəhanə ola bilər.
