Bakı, AzerVoice
ABŞ-ın Cənubi Karolina ştatında yerləşən Alpha Genesis
laboratoriyasından qaçan 43 rezus meymunun taleyi diqqətləri
yenidən elmin əsrlərdir üzərində təcrübə apardığı bu növün üzərinə
yönəldib.
Əsrlik tarixə malik tədqiqatlar göstərir ki, rezus meymunları elm
dünyasında ən çox istifadə edilən təcrübə heyvanlarından biridir.
Tibbi laboratoriyalarda peyvəndlərin inkişafından kosmos
tədqiqatlarına qədər geniş sahələrdə bu primatlar elmin inkişafına
böyük töhfə veriblər.
Alpha Genesis laboratoriyasında şənbə günü baş verən insidentdə 43
rezus meymunundan yalnız biri qaçaraq xilas olub, digərləri isə
laboratoriya yaxınlığındakı ərazilərdə hasarlardan irəli-geri
tullanaraq dolaşıblar. Rəsmi açıqlamada bildirilir ki, qaçış
insidenti işçilərdən birinin qəfəs qapısını düzgün bağlamaması
səbəbindən baş verib.
Bu hadisə, əsrlərdir tibbi təcrübələrdə istifadə edilən meymunların hüquqları ilə bağlı müzakirələri yenidən gündəmə gətirib. Heyvan haqları müdafiəçiləri uzun müddətdir ki, bu növün üzərində aparılan təcrübələrin peyvəndlər, orqan nəqli və psixoloji təsirlər üzərində mənfi nəticələrə səbəb olduğunu vurğulayır.
Elmi araşdırmalarda rezus meymunlarının istifadəsi XIX əsrin sonlarından başlayır. İlk dəfə 1893-cü ildə onların anatomiyası və reproduktiv sistemi ilə bağlı araşdırmalar dərc edilib. 1925-ci ildə Karnegi Elm İnstitutu embriologiya və məhsuldarlıq sahəsində geniş tədqiqatlar aparmaq üçün rezus meymunlarının yetişdirici populyasiyasını yaratdı.
Rezus meymunları təbii mühitdə Hindistandan Çinə qədər geniş coğrafi ərazilərdə yayılıb. Onların geniş yayılması və davamlılığı bu növü elmi tədqiqatlar üçün ideal hala gətirib. Bioloq Eve Cooper qeyd edir ki, rezus meymunları çətin şəraitdə belə yaşama və çoxalma qabiliyyətinə malikdir.
1950-ci illərdə poliomielit peyvəndinin hazırlanması zamanı meymun böyrəklərindən istifadə edilib. NASA isə kosmos tədqiqatlarında rezus meymunlarına yer verib. Məşhur "Miss Sam" adlı rezus meymunu 1960-cı ildə Merkuri kapsulunda kosmosa göndərilib və yerə sağ-salamat qayıdıb.
2007-ci ildə alimlər rezus meymunlarının DNT xəritəsini tam şəkildə deşifrə etdilər. Məlum oldu ki, bu növ genlərinin 93 faizini insanlarla bölüşür. Müqayisə üçün qeyd edək ki, insanlarla şimpanzelər genlərinin təxminən 99 faizini ortaq bölüşür.
Elmin rezus meymunlarına bu qədər maraq göstərməsinin əsas səbəbi onların sosial və davranış xüsusiyyətlərinin insanlara bənzəməsidir. Çikaqo Universitetinin professoru Dario Maestripieri qeyd edir ki, bu primatlar sosial zəka baxımından insanlara çox yaxındır. Onlar ailələrinə bağlıdır, münaqişələr zamanı qohumlarının yanında dururlar və zəruri hallarda müttəfiqlər tapırlar.
NASA-nın heyvanların kosmosda istifadəsi ilə bağlı qeydlərində göstərilir ki, rezus meymunları kosmos yarışı zamanı sınaqlarda istifadə edilən ilk heyvanlar sırasında olub. Onlar müxtəlif kapsullarda sürət və təzyiq sınaqlarına məruz qalıb, yüksək sürətlə hərəkət edən aparatlarla birlikdə kosmosa buraxılıblar.
Rezus meymunlarının məşhurluğu yalnız laboratoriyalarla məhdudlaşmayıb. Hindistanda onların davranışlarını izləyən “Meymun Oğruları” adlı realiti-şou da çəkilib. Şounun məsləhətçisi professor Maestripieri qeyd edir ki, bəzi meymunlar özlərini insan kimi aparır.
Elm dünyasında rezus meymunlarının istifadəsi QİÇS, poliomielit və COVID-19 kimi xəstəliklərlə mübarizədə vacib rol oynayıb. Lakin heyvan haqları təşkilatları bu növün əsirlikdə saxlanılmasını və tibbi sınaqlara məruz qalmasını etika ilə ziddiyyət təşkil edən bir praktika kimi qiymətləndirir.
Alimlər isə qeyd edir ki, bu təcrübələr olmasaydı, bir çox tibbi nailiyyətlərə çatmaq mümkün olmazdı. Amma müasir dövrdə bir çox ölkələrdə artıq primatların elmi tədqiqatlarda istifadəsi ilə bağlı məhdudiyyətlər tətbiq edilir.
