1924-cü il yanvarın 21-də bolşeviklərin lideri Vladimir İliç Lenin vəfat etdi. Lakin onun cəsədi basdırılmadı, əksinə, mumiyalanaraq ictimaiyyətə nümayiş etdirildi. Məlumdur ki, Lenin özü belə bir istək bildirməmiş və onun qohumları bu qərara qarşı çıxmışdılar. Bəs nə üçün sovet rəhbərliyi cəsədi balzamlaşdırmaqda və gələcək nəsillər üçün qorumaqda israr edirdi?
Leninin dəfn arzusu və siyasi qərarlar
Lenin həyatı boyu anasının yanında dəfn olunmaq istədiyini bildirib. O, bu barədə "Məni anamın yanında basdırın, mən onun yanında 'yatmaq' istəyirəm" demişdi. 1923-1924-cü illərdə onun səhhəti kəskin şəkildə pisləşdi. İki dəfə insult keçirdi və ünsiyyət qurmaq qabiliyyətini itirdi.
Arxiv sənədləri göstərir ki, Leninin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi məsələsi 1923-cü ilin payızında – onun səhhəti ağırlaşdığı vaxt gündəmə gəlib. O dövrdə Siyasi Büronun iclasında Stalin cəsədin basdırılmaması və gələcək nəsillər üçün mumiyalanaraq qorunması təklifini irəli sürdü. Bu təklif dərhal ciddi müzakirələrə səbəb oldu.
Nikolay Buxarin, Qriqori Zinovyev, Lev Kamenev və Leon Trotski bu fikrə qəti şəkildə qarşı çıxaraq, belə bir addımın Leninə pərəstiş etməklə yeni bir dini kultun yaradılması demək olduğunu vurğuladılar. Həmin dövrdə Stalin hələ Sovet İttifaqının yeganə lideri deyildi və onun bu ideyası "kahinlərin külləri ucaltmağa cəhdi" kimi xarakterizə edilirdi. Buna baxmayaraq, Leninin ölümündən sonra Stalin bu ideyanı gerçəkləşdirmək üçün lazımi addımları atdı.
Lenin kultunun yaradılması
1923-cü ildən etibarən sovet hökuməti Leninin kanonik obrazını formalaşdırmağa başladı. Xüsusilə, Leninizm İnstitutu (sonradan Marksizm-Leninizm İnstitutu) yaradıldı və "Pravda" qəzeti Lenin haqqında hər hansı qeyd və sənədlərin toplanmasını tələb edirdi.
Sovet rəhbərliyi üçün onun bədəninin "əbədi" şəkildə qorunması bu ideoloji siyasətin məntiqi davamı idi. Eyni zamanda, bolşeviklər kilsə və monastırlardakı müqəddəslərin qalıqlarını məhv edərək onlara pərəstişi qadağan edirdilər. Bunun ideoloji cəhətdən zərərli olduğu və kommunizmin qələbəsinə mane olduğu düşünülürdü. Lakin paradoksal şəkildə, Leninin cəsədi yeni bir ideoloji simvola çevrildi.
Mumiyalanma prosesi və Stalin rejiminin rolu
Professor Aleksey Abrikosovun başçılığı ilə bir qrup həkim Leninin cəsədini xalqın onunla vidalaşması müddətində qorumaq üçün müvəqqəti balzamlama proseduru həyata keçirdi. Dəfn mərasimi yanvarın 27-də keçirilməli idi, lakin cəsədin vəziyyəti hər üç gündən bir yoxlanılır və dəfn prosesi təxirə salınırdı. Nəhayət, yazın gəlməsi ilə bədənin parçalanmağa başlayacağı məlum oldu və Stalin yenidən balzamlama və mumiyalama işini Leonid Krasinə tapşırdı.
Leonid Krasin mistikaya böyük maraq göstərən bir şəxs idi və ölülərin gələcəkdə dirilə biləcəyinə inanırdı. O, qanköçürmə vasitəsilə insan orqanizmini cavanlaşdırmaq təcrübələri aparan fantastika yazıçısı Aleksandr Boqdanovla dost idi. Krasinin fikrincə, Lenin elə qorunmalı idi ki, elm bir gün diriltmə metodologiyasını inkişaf etdirəndə onun dirilməsi mümkün olsun.
Stalin isə Pravoslav ilahiyyat məktəbini bitirmiş və ilahiyyat seminariyasında oxumuş biri kimi yaxşı başa düşürdü ki, Lenin məqbərəsi yeni bir müqəddəs məkan rolunu oynaya bilər. Beləliklə, sovet hökuməti Leninizmi yeni bir dinə çevirməyə başladı.
Leninin qohumlarının etirazı
Leninin dul arvadı Nadejda Krupskaya bütün bu proseslərin əleyhinə idi. O yazırdı: "Onun adına abidələr, saraylar, xatirəsinə möhtəşəm şənliklər və s. etməyin. O sağlığında bütün bunların əleyhinə idi."
Lakin Stalin və tərəfdarları qərarı artıq vermişdilər. Krupskaya və Leninin digər qohumlarının etirazları nəzərə alınmadı. Mumiyalanma prosesinin təşkili üçün xüsusi komissiya yaradıldı və Leninin cəsədi üzərində müxtəlif bioloji və kimyəvi təcrübələr aparıldı.
Mumiyalanma texnologiyası
Almaniyadan bahalı soyutma avadanlığı sifariş edildi, lakin bu proses gecikdiyinə görə alternativ üsullara əl atıldı. Görkəmli biokimyaçı Boris Zbarski və patoloq Vladimir Vorobyov bədənin qorunması üçün yeni metodlar təklif etdilər. Leninin bədənində 20-dən çox kəsik açıldı ki, balzamlama məhlulu orqanlara daha yaxşı nüfuz etsin. Üzündəki ləkələr sirkə turşusu ilə çıxarıldı, gözlər çıxarılaraq yerinə şüşə muncuqlar qoyuldu, ağız isə xüsusi tikişlə bağlandı.
1924-cü ilin iyun ayında Lenin rəhbər şəxslərə və yaxınlarına təqdim edildi. Krupskaya bu mənzərə qarşısında səssizcə ağladı, lakin Leninin qardaşı Dmitri "çox yaxşı alınıb, Vladimir İliçi gələcək nəsillər görəcək" deyə bildirdi.
26 iyul 1924-cü ildə sovet vətəndaşlarına Leninin "həmişə onların yanında olacağı" açıqlandı. Avqustun 1-də onun mumiyalanmış cəsədinin nümayiş etdirildiyi məqbərə ziyarətçilər üçün açıldı.
Lenin məqbərəsi: Sovet ideologiyasının simvolu
Zaman keçdikcə Lenin məqbərəsi sovet vətəndaşları üçün müqəddəs məkanlardan birinə çevrildi. 1924-cü ildə Leonid Krasin yazırdı: "Bu yer əhəmiyyətinə görə Məkkə və Qüdsü geridə qoyacaq."
Sovet İttifaqında Leninin mumiyalanmış cəsədi təkcə siyasi simvol deyil, həm də yeni ateist dinin əsas fiquru oldu. Kommunizm dövründə milyonlarla insan onun məzarını ziyarət edirdi. Bu, Stalin rejiminin siyasi və ideoloji məqsədlərinə tam uyğun gəlirdi.
Nəticə
Leninin mumiyalanması onun şəxsi istəyinə və qohumlarının etirazlarına baxmayaraq həyata keçirildi. Bu proses sovet ideologiyasının formalaşdırdığı lider kultunun bir hissəsinə çevrildi. Mumiyalanmış cəsəd yeni dinin əsas rəmzi oldu və Sovet İttifaqında uzun illər insanların "ibadət etdiyi" bir məbədə çevrildi. Bu hadisə siyasi məqsədlər üçün tarixdə bədənin necə istifadə oluna biləcəyinin bariz nümunələrindən biri olaraq qalır.
