BAKI,AzerVoice
Qara Ölüm 1347-1352-ci illərdə orta əsr Avropasını məhv edən bir taun pandemiyası idi. Təxminən 25-30 milyon insanın ölümünə səbəb olan bu xəstəlik Mərkəzi Asiyada yaranmış və Monqol döyüşçüləri və tacirləri tərəfindən Krıma gətirilmişdi. Daha sonra Qara Dənizdən yola çıxan Genuya ticarət gəmiləri vasitəsilə İtaliya üzərindən Avropaya yayılmışdı.
Bu xəstəlik Yersinia pestis adlı bir bakteriya
tərəfindən törədilmiş və əsasən gəmiricilərin (xüsusən
siçovulların) üzərində yaşayan parazit bitlər tərəfindən
yayılmışdı. Lakin son tədqiqatlar insan parazitləri (məsələn,
bitlər) vasitəsilə də yayıla biləcəyini göstərir. Qara Ölüm adlandırılmasının səbəbi,
xəstənin dərisində və yaralarında qaralma müşahidə olunması idi.
Digər simptomlar arasında yüksək qızdırma və oynaq ağrıları var
idi. Xəstələrin üçdə ikisi bu xəstəlikdən həyatını itirirdi.
Yoluxmuş ərazilərdə əhalinin 30-50%-i ölmüşdü. Ölüm nisbəti o qədər
yüksək idi ki, Avropa cəmiyyətində ciddi sosial və iqtisadi
dəyişikliklər baş verdi. Kənd təsərrüfatında işçi çatışmazlığı
səbəbilə feodal asılılığın ləğvi tələbləri artdı, üsyanlar baş
verdi və bir çox kənd və şəhərlər tamamilə tərk edildi. Avropa
əhalisinin əvvəlki səviyyəyə qayıtması təxminən 200 il çəkdi.
Taunun Səbəbləri Nələr idi?
Taun, Yersinia pestis adlı bakteriya tərəfindən törədilən infeksion xəstəlikdir. Əsasən siçovullar üzərində yaşayan parazit bitlər vasitəsilə yayılırdı. Qara Ölüm dövründə üç növ taun qeydə alınmışdı:
- Bubon taun: Ən çox yayılmış forması idi, qasıq və qoltuqaltında ağrılı şişlər (bubonlar) əmələ gətirirdi.
- Pnevmonik taun: Ağciyərləri təsirləndirir, hava-damcı yolu ilə yayılırdı.
- Septisemik taun: Qana daxil olaraq sürətlə ölümlə nəticələnirdi.
Bubon taununda ölüm nisbəti
müalicəsiz halda 30-75% arasında idi. Əgər xəstəlik vaxtında
müalicə olunmazdısa, xəstə 72 saat ərzində ölürdü.
Qara Ölüm Necə Yayılmışdı?
14-cü əsrdə Avropada aclıq və müharibələr onsuz da vəziyyəti çətinləşdirmişdi. 1316-1317-ci illərdə qitə boyu böyük aclıqlar yaşanmış, 1337-ci ildə isə İngiltərə ilə Fransa arasında Yüzillik müharibə başlamışdı. Üstəlik, iqlim dəyişiklikləri kənd təsərrüfatını çətinləşdirmişdi.
Qara Ölüm ilk dəfə 1347-ci ildə dörd Genuya taxıl gəmisi ilə Siciliyada ortaya çıxdı. Monqol-Tatar qoşunları Krımda mühasirəyə aldıqları şəhərə taunlu cəsədləri atmış, oradan İtaliyalılar infeksiyanı Avropaya gətirmişdilər. Qısa müddətdə taun Fransaya, İspaniyaya, İngiltərəyə və İrlandiyaya yayıldı. 1350-1352-ci illər arasında Almaniya, Skandinaviya, Baltikyanı ölkələr və Rusiya da xəstəliyin təsirinə məruz qaldı.
Orta əsrlərdə mikroblar
haqqında məlumatsız olan həkimlər xəstəliyin səbəbini bilmirdilər
və müalicə tədbirləri demək olar ki, yox idi. Ərazilərin təcrid
olunması tədbirləri səmərəsiz qalırdı, çünki insanlar panikaya
düşüb başqa yerlərə köçərkən xəstəliyi də özü ilə aparırdılar.
Qara Ölüm Nə Qədər Adam Öldürdü?
Ölüm nisbəti bölgələrə görə dəyişirdi. Məsələn:
- Florensiya: 85,000 əhalisinin 50,000-ni itirdi.
- Paris: Gündə 800 nəfərin basdırıldığı qeyd olunur.
- Milan: Sərt tədbirlər nəticəsində nisbətən az təsirləndi.
Təxminlərə görə, 1347-1352-ci
illər arasında Avropada 25-30 milyon insan həyatını itirdi. Avropanın
əhalisi ancaq 1550-ci illərdə əvvəlki səviyyəyə çatdı.
Qara Ölümün Nəticələri Nələr idi?
- Əhalinin kütləvi ölümü ilə kənd təsərrüfatında işçi çatışmazlığı yarandı. Əmək haqqı tələb edən işçilər feodal asılılığın ləğvini sürətləndirdi.
- İctimai üsyanlar:
- Parisdə (1358)
- Florensiyada (1378)
- Londonda (1381) baş verdi.
- İnanc və dini təsirlər: Kilsəyə qarşı inamsızlıq artsa da, fərdi dindarlıq gücləndi.
- Əmlak bölgüsü: Ölənlərin torpaqları yeni sahiblər tərəfindən alındı. Bu dövrdə qadınların bəzi bölgələrdə mülkiyyət hüquqları artdı.
Qara Ölüm Avropanın orta əsrlərdən çıxaraq yeni sosial-iqtisadi strukturlar qurmasına təkan verdi. Feodalizm zəiflədi, daha müstəqil işçi sinfi yarandı.
