BAKI,AzerVoice
Vaşinqtonun Britaniya qüvvələri tərəfindən 1812-ci il müharibəsində yandırılması (24 avqust 1814) ABŞ tarixində mühüm bir an idi. Britaniyalılar, ABŞ hərbi qüvvələrini Kanadadan uzaqlaşdırmaq ümidilə, Çesapik körfəzində enərək, Bladensburqda amerikalı qüvvələri məğlub etdilər və sonra Vaşinqtona doğru irəlilədilər, burada Konqres Binasını və Ağ Evi yandırdılar.
Hadisələr necə başladı
1814-cü ilin yayında, 1812-ci il Britaniya-Amerika Müharibəsi üçüncü ilinə girmişdi və heç bir qənaətbəxş nəticə görünmürdü. Müharibə, Britaniya Kral Dəniz Qüvvələrinin Amerikanın dənizçilərini yüksək dənizlərdə zorla xidmətə götürməsi və Britaniyanın ABŞ-a düşmən olan yerli amerikalı millətlərin konfederasiyasını dəstəkləməsi səbəbindən başlamışdı. Lakin artıq bu məsələlərin hər ikisi daha az önəmli hala gəlmişdi; Britaniya, ABŞ ticarət gəmilərinin ələ keçirilməsinə icazə verən 'Şura Sərəncamlarını' ləğv etmişdi, eyni zamanda, yerli amerikalı konfederasiyasının lideri Tekumsa öldürülmüş, və bununla da müstəqil, İngiltərə tərəfindən dəstəklənən yerli amerikalı dövləti qurmaq ümidləri sona çatmışdı. Buna baxmayaraq, müharibə mənasız şəkildə davam edirdi. Diplomatlar, Flandriya şəhəri Genti (indiki Belçika) ətrafında sülh danışıqları üçün toplaşarkən, ABŞ ordusu Kanadaya keçərək, müharibənin ən qanlı döyüşlərindən bəzilərinə səbəb olmuşdu: Lundys Lane Döyüşü (25 iyul 1814) və Fort Erie mühasirəsi (4 avqust - 21 sentyabr 1814).
Britaniyalılar, ABŞ diqqətini Kanadadan yayındırmaq üçün ABŞ ərazisində bir yerə hücum etməyə can atırdılar və müharibə tarixində ilk dəfə olaraq bunu etmək üçün kifayət qədər insan qüvvələrinə sahib idilər. Əvvəlki iki ildə Britaniya və Kanadalılar müdafiədə qalmağa məcbur olmuşdular, çünki Britaniyanın hərbi resurslarının əksəriyyəti Avropada Napaleon Bonapartın orduları ilə mübarizə aparmaqla məşğul idi. Lakin 1814-cü ilin aprelində Napaleon nəhayət istefaya getdi və Elba adasına sürgün edildi, bu da minlərlə döyüş təcrübəsi olan Britaniya əsgərini Şimali Amerikaya göndərməyə imkan verdi. Bu əsgərlərin çoxu əvvəlcə Bermuda adasına göndərildi, burada vitse-admiral Aleksandr Koçran ABŞ sahilinə hücum etmək üçün bir ekspedisiya hazırlayırdı. Onun əsas məqsədi, əlbəttə ki, ABŞ-ı ordusunu Kanadadan geri çəkməyə məcbur etmək idi, ikinci məqsədi isə Britaniya milli şərəfini təmin etmək və böyük bir Amerika şəhərini yandırmaq və talan etmək idi.
Bu, 1813-cü il aprelin 27-də York Döyüşü (indiki Toronto) sonrası, Amerikanın hərbçiləri tərəfindən Yuxarı Kanadanın əyalət paytaxtı olan Yorkda bir neçə ictimai binanın yandırılmasına cavab olaraq həyata keçiriləcəkdi. Amerikalılar bu yanğınların təsadüfi olduğunu iddia etsələr də, çoxlu digər günahları cavablandırmalı idilər, çünki Amerikanın əsgərləri həmçinin Kanadanın sərhəd şəhərləri olan Newark, Port Dover və St. Davidsi də yandırmışdılar. Özünün tabeçiliyindəki Admiral Corc Kokburn ilə məsləhətləşdikdən sonra, Koçran Çesapik Körfəzində enməyi və Vaşinqton D.C. və Merilend şehri Baltimoru hədəf almağı qərara aldı. Birinci şəhər, nisbətən müdafiəsiz olduğu və ABŞ paytaxtının düşməsinin Amerikan vətəndaşları üzərində psixoloji baxımdan böyük təsir yaratması gözlənildiyi üçün seçildi. İkincisi isə Baltimorun böyük bir ticarət mərkəzi olması və burada bir çox Amerikan döyüş gəmilərinin inşa edilməsi səbəbindən seçildi. Kokburn, əvvəlki aylarda Çesapik bölgəsində basqınlar etmiş və ərazini yaxşı tanıyırdı, bu da Koçrana lazımi məlumatları təmin etməyə imkan verdi. Hər şey hazır olduqda, Britaniyalılar yola çıxdılar və avqust ayının ortalarında Çesapik Körfəzində çatdılar.
Britaniyanın Merilendi istilasası
1814-cü il avqustun 19-da, 4500 Britaniya əsgəri Merilendin
Benedict şəhərinə eniş etdi. Kənd sakinləri artıq şəhəri tərk
etmişdilər, buna görə də britaniyalılar şəhərə girərkən orda heç
kimlə qarşılaşmadılar.
1807-1814-cü illər arasındakı qanlı Yarımada Müharibəsinin
veteranları olan bu əsgərlər üç aydan çox dənizdə olmuşdular, bu da
onların çoxunu xəstə, yorğun və ümumiyyətlə zəif vəziyyətdə
salmışdı. İşləri daha da pisləşdirən amil isə yalnız üç kiçik sahə
topunun olması və heç bir süvarinin olmamışdır. Lakin əsgərlərin
morali, sevdikləri komandanları, 47 yaşlı general Robert
Ross tərəfindən yüksəldilmişdi.
Ross, İspaniya müharibəsində öz əsgərlərinin sevgisini və hörmətini
qazanmışdı. İndi isə piyadalar sütununun yanında sürətlə qaçarkən,
general öz əsgərləri tərəfindən yüksək səslə alqışlanırdı, çünki
onlar generalın onları şan-şöhrətə aparacağına inanırdılar. Lakin
Britaniya əsgərləri irəlilədikcə, tezliklə bu müharibəni davam
etdirmək üçün yalnız şöhrət arzularından daha çox şeyə ehtiyac
duyacaqlarını başa düşdülər. Maraqlıdır ki, heç bir Yanki
müqaviməti ilə qarşılaşmasalar da, zəifləmiş Britaniya əsgərləri
tezliklə Merilend yayının qurbanı oldular. Ağır avadanlıqlar və
uniformalar artıq dözülməz hala gəldi və bir neçə əsgər istilikdən
tükəndilər, tozun içində boğulurdular.
Onlar, tanımadıqları Merilend kənd yerlərindən keçərkən amerikan kəşfiyyatı tərəfindən ziləınilirdilər.
Effektiv bir kəşfiyyat sistemindən məhrum olan ABŞ Xarici İşlər naziri Ceyms Monroe bu haqda belə deyirdi: “Ümumi fikir odur ki, Vaşinqton onların hədəfindədir”.
Monroe yazırdı ki, Georgetaun və ya Aleksandriya onların həqiqi hədəfləri ola bilər, lakin Vaşinqton ən başlıcası və əsas olanıdır.
23 avqust axşamı, Rossun yorğun qoşunları Merilendin Upper Marlboro şəhərinə çatdılar və burada gecələmək üçün düşərgə qurduqdan sonra, Kokburn ilə məsləhətləşərək, növbəti səhər Vaşinqtona doğru son hücumu etməyə qərar verdilər. Amerikalıları aldadaraq, uzun yolu seçib Bladensburq kəndi vasitəsilə getməyi planlaşdırırdılar. Beləliklə, 24 avqust 1814-cü ilin səhər ssatlarında Britaniya əsgərləri 14 mil (22 km) yolu piyada qət etdilər və günorta saatlarında Bladensburqa çatdılar. Potomak çayı üzərindəki tək körpüyə yaxınlaşarkən, Amerikalı milis əsgərlərini döyüş xəttində düzülmüş halda görərək təəccübləndilər.Amerikanın əsgərləri, uniformalar yerinə ovçu köynəkləri və ya gödəkçələr geyinərək sadə 'kəndli' kimi görünürdülər.İlk Britaniya briqadasının komandiri, polkovnik Uilyam Thornton da Amerikanın əsgərlərindən təəccüblənmişdi və ordunun qalan hissəsini gözləmədən hücuma keçməyə qərar vermişdi.
Bladensburq Döyüşü
General Vinderin təxminən 7000 əsgəri vardı, onlardan yalnız min
nəfəri ABŞ Ordusunun peşəkar əsgərləri idi. Onlar iki iri
xəttdə yerləşdirilmişdi: nişançılar və topçular ön cəbhədə,
Maryland milisinin alayları isə arxada idi. Bu tərtibatlar
əsasən Katib Monroenun işinin nəticəsi idi, çünki o, əslində
ordunun komandanlığını Vinderdən götürmüşdü. Həqiqətən də, günorta
vaxtı, demək olar ki, bütün prezident kabineti Bladensburqdan
yuxarıda olan təpələrə gəlmişdi ki, döyüşü izləsinlər, o cümlədən
Prezident Ceyms Madisonun özü də orda idi.
Birdən, Amerikan topları atəşə başladılar, lakin Thorntonun
əsgərləri körpünü keçdilər və Amerikanın nişançıların ön xəttini
geri püskürdülər, amma Marylandlıların ikinci xətti tərəfindən
dayandırıldılar. Bundan sonra Marylandlılar irəlilədilər və
Britaniyalıları çay sahilinə qədər geriyə çəkdilər.
O vaxta qədər, Ross ordusunun qalan hissəsi ilə birləşmişdi. O,
vaxt itirmədən, Kokburnun gəmisindən götürülən Congreve raketlərini
yerə qoydu. Maryland alayları, havada partlayan top güllələrini
görən kimi dəhşətə düşərək qaçmağa başladılar, bu da
Britaniyalılara körpü boyunca axıb keçməyə imkan verdi.
Amerikalılar silahlarını yerə ataraq, Vaşinqtona doğru yol boyunca
qaçmağa başladılar. Prezident Madison və kabineti çətinliklə
qaçaraq, Merilendin Brookeville şəhərinə təhlükəsiz şəkildə
çatdılar. Bladensburq Döyüşü Britaniyalılar üçün təxminən
64 ölü və 185 yaralı ilə nəticələndi, Amerikalılar isə təxminən 26
ölü, 51 yaralı və 100-ə yaxın əsir verdilər. Bu döyüş,
dövrün insanları tərəfindən "Amerikalıların ən böyük utancı" olaraq
xarakterizə ediləcəkdi və Britaniya qələbəsi ilə nəticələndi ki, bu
da Vaşinqton yolunu tamamilə açdı.
Bladensburq döyüşünün səs-küyü Vaşinqtonda eşidilməmişdən əvvəl, vətəndaşlar artıq paytaxtdan qaçmağa tələsirdilər.
Britaniya qoşunları çox keçmədən Vaşinqtona çatdılar, General
Ross və Admiral Kokburn fəxrlə ön cərgədə atları ilə
irəliləyirdilər. Şəhərə daxil olduqları kimi, sağ tərəflərindəki
böyük kərpic evlərdən birindn onlara atəş açıldı.Cavab atəşi ilə
amerikan silahlısı məhv edildi və ardınca Vaşinqtonun yandırılması
başladı.
Britaniya əsgərləri növbəti olaraq hələ tamamlanmamış olan Capitol
Binasına getdilər. Binaya daxil olduqdan sonra, əsgərlər
Nümayəndələr Palatasının otağına girərək oranı yandırdılar. Daha
sonra Britaniya əsgərləri Prezidentin Evinə doğru irəlilədilər və
Prezidentin Evi də yandırıldı.
Britaniyalılar çəhəri 26 saat sonra tərk etdilər.
Vaşinqtonun yandrılmasından və Britaniya ordusunun şəhəri tərk etməsindən sonra, fəlakət bölgəsi hesab edilən şəhərdə cinayətkarlıq artdı. Lakin zamanla, Madison administrasiyası paytaxta geri döndü, Prezidentin Evi və digər ictimai binalar təmir edildi.
