BAKI,AzerVoice
İran mifologiyası Zərdüştilik, qədim fars inancları və Avesta dini mətnlərindən qaynaqlanan zəngin bir mifoloji sistemdir. Bu mifologiya xeyir və şər qüvvələrinin daimi mübarizəsi, müqəddəs qəhrəmanlar, ilahi varlıqlar və kosmik dualizm üzərində qurulmuşdur.
İran Mifologiyasının Mənşəyi və Tarixi
İran mifologiyasının kökləri Qədim İranın Ari qəbilələrinə və onların hind-avropa mifoloji ənənələrinə dayanır. Ən mühüm mənbələr bunlardır:
Avesta – Zərdüştiliyin müqəddəs kitabı. İçərisində mifoloji
varlıqlar, tanrılar və dini qaydalar əks olunub.
Şahnamə – Firdovsinin 11-ci əsrdə yazdığı epik poema. İran mif və
əfsanələrinin ən geniş toplusudur.
Bundahişn – Kosmologiya və yaradılış haqqında zərdüştilik
mənbəyi.
İran Mifologiyasının Əsas Tanrıları və İlahi Varlıqları
Ahura Mazda (Xeyirin Tanrısı)
İran mifologiyasının ali tanrısıdır. O, yaradıcı, müdrik və
xeyirxah tanrı olaraq qəbul edilir.
Zərdüştilikdə kainatı xeyir və nizam əsasında yaratmışdır.
Ona inananlar saflıq, ədalət və düzlük yolunu tutmalıdırlar.
Ahriman (Şərin Tanrısı)
Ahura Mazdanın əksi və şər qüvvələrin rəbbi sayılır.
İran dualizminin əsas fiqurlarından biridir – xeyir və şər
mübarizəsində balans yaradır.O, qarışıqlıq, yalan və məhv olma
gətirən varlıqdır.
Mithra (İşıq və Razılaşma Tanrısı)
Günəş, ədalət və sadiqliyin tanrısıdır.Mithraizm adı verilən inanc sistemi Roma imperiyasına qədər yayılmışdı.İnsanların və tanrıların müqavilələrə və anlaşmalara sadiq qalmasını təmin edir.
Anahita (Suların və Bərəkətin Tanrıçası)
Sular, doğuş və məhsuldarlıqla əlaqələndirilən müqəddəs ilahi varlıqdır.Qədim dövrlərdə iranlılar ona dua edərək məhsuldarlıq və bərəkət istəyirdilər.
Vayu (Külək və Döyüş Tanrısı)
Hava, külək və fırtına tanrısıdır.Döyüşçülərə güc və qoruma bəxş
edir.
Haoma (İlahi Bitki və Ölümsüzlük Simvolu)
Mifoloji və dini ayinlərdə istifadə olunan müqəddəs içkinin simvoludur.Ölümsüzlük və sağlamlıq gətirdiyinə inanılırdı.
İran Mifologiyasının Əsas Qəhrəmanları və Əfsanələri
Keyumers – İnsanlığın İlk Atası
İran mifologiyasına görə ilk insan və ilk hökmdar sayılır.Ahura Mazda tərəfindən yaradılmış, Ahrimanın hücumlarına qarşı müqavimət göstərmişdir.
Cəmşid – Qızıl Dövrün Padşahı
İranın ən parlaq və firavan dövrünü idarə etmiş bir şahdır. İlk dəfə metallardan silah düzəltmiş, ilk şəhərləri tikmiş və insanlara peşələr öyrətmişdir.Sonradan təkəbbürə qapıldığı üçün tanrılar tərəfindən tərk edilir.
Zal və Simurq – Qədim Mifin Qəhrəmanı
Zal adlı uşaq doğulanda ağ saçlı olduğu üçün atası onu tərk edir.Simurq adlı müqəddəs quş onu böyüdür və ona hikmət öyrədir.
Rüstəm və Suhrab – İki Nəsil Arasındakı Faciə
Rüstəm İranın ən güclü döyüşçülərindən biridir.Oğlu Suhrabı bilmədən döyüşdə öldürür və sonra onun oğlu olduğunu öyrənir.
Əfrasiyab – İranın Ən Böyük Düşməni
Türk hökmdarı və İranın əzəli rəqibi.İran padşahları ilə saysız döyüşlər aparmış, lakin sonda məğlub olmuşdur.
Arəş – İranın Sərhədlərini Mühafizə Edən Oxçu
O, İranla Turan arasındakı müharibəni bitirmək üçün bir ox atır.Bu ox İranın sərhədlərini müəyyən edən müqəddəs bir hadisə hesab olunur.
İran Mifologiyasının Simvolları və Simvolik Varlıqları
Simurq (İlahi Quş)
Müdriklik, müalicə və qoruma simvolu.Çox vaxt peyğəmbərlərə və qəhrəmanlara rəhbərlik edən müqəddəs bir varlıq kimi təsvir edilir.
Divlər (Şər Ruhlar)
Ahrimana xidmət edən iblislər.Onlar qaranlıq qüvvələri təmsil edir və insanları aldatmağa çalışırlar.
Haoma Bitkisi
İnsanlara ölümsüzlük və güc verən müqəddəs içki.Zərdüştilikdə dini ayinlərdə istifadə edilirdi.
Fəravahar (İran Mədəniyyətinin Ən Böyük Simvolu)
İran mifologiyasının və Zərdüştiliyin ən tanınmış rəmzidir.İnsanın ruhunun ali səviyyəyə yüksəlməsini təmsil edir.
İran Mifologiyasının Digər Qədim İnanclarla Əlaqəsi
İran mifologiyası hind mifologiyası, Mesopotamiya inancları və
Avropa mifoloji sistemləri ilə oxşarlıqlara malikdir.
Hind-İran mifologiyası – İran mifologiyası və Vedik inancları oxşar
tanrı adlarına və kosmik dualizmə malikdir.
Mesopotamiya təsiri – İranın qədim mifləri, xüsusilə Cəmşid və
Gılqamış dastanları arasında bənzərliklər var.
Zərdüştilik və Avropa dini təsirləri – İran mifləri sonradan xristianlıq, islam və Avropa folkloruna da təsir etmişdir.
İran mifologiyası zəngin, dərin və qədim ənənələrə malik bir
sistemdir. O, xeyir və şər, qəhrəmanlıq və müdriklik, kosmik
mübarizə və ilahi nizam kimi universal mövzuları özündə
birləşdirir. Bu miflər İran mədəniyyətinin formalaşmasında əsas rol
oynamış və dünya mifologiyası ilə sıx əlaqəli olmuşdur.
İran mifologiyasında Səng Ciyok nədir?
Bəluc xalqının inanclarında müxtəlif fövqəltəbii varlıqlar mühüm yer tutur. Onlardan biri də "Səng Ciyok" və ya "Səng Cabok" adlanan cin varlığıdır. Bu cin haqda müxtəlif hekayələr və xalq inancları mövcuddur. Bəluc mifologiyasında onun əsas xüsusiyyəti gizlənərək insanlara daş atmasıdır.
Səng Ciyokun xüsusiyyətləri
İnanclara görə, bu cin müəyyən bir yerdə pusqu quraraq gizlənir. O, yolu keçən insanları hədəf alır və gözlənilmədən onlara daş atır. Daşın hansı istiqamətdən gəldiyini anlamaq isə mümkün olmur. İnsan başını qaldırıb baxdıqda, heç bir mənbə görmür, çünki cin özünü dərhal gizlədir. Bu xüsusiyyətinə görə, insanlar arasında onun haqda qorxulu əfsanələr dolaşır.
Bəzi rəvayətlərə əsasən, bu varlıq təkcə insanları qorxutmaq
üçün yox, həm də onları uzaqlaşdırmaq məqsədilə belə hərəkət edir.
Belə inanılır ki, cinlər müəyyən bölgələrdə yaşayır və həmin
yerlərə yad insanların gəlişindən narahat olurlar. "Səng Ciyok" da
məhz bu cür varlıqlardan biri kimi təsvir edilir – o, öz yaşadığı
ərazilərə insanları yaxın buraxmamaq üçün onlara hücum edir.
Bəluc mədəniyyətində cinlərə qarşı qorunma
üsulları
Bəluc xalqı arasında bu cür fövqəltəbii varlıqlara qarşı
müxtəlif qoruyucu üsullar tətbiq edilir. İnsanlar inanırlar ki,
müəyyən duaları oxumaq, üzərlik yandırmaq və ya dəmir əşyalar
gəzdirmək cinlərdən qorunmağa kömək edə bilər. Həmçinin, bəzi
yerlərə girməzdən əvvəl xüsusi sözlər söyləmək və ya o yerləri tərk
edərkən geri baxmamaq vacib hesab edilir.
Səng Ciyokun mifologiyada yeri
Bu varlıq, bəluc mifologiyasının qorxulu ruhları sırasında yer alır və daha çox insanlarla oyun oynayan, onları çaşdıran bir cin kimi təsvir edilir. Bəzi araşdırmaçılar bu inancın köklərini qədim dövrlərdə insanların anlaşıla bilməyən təbiət hadisələri ilə əlaqələndirirlər. Məsələn, dağlıq və qayalıq ərazilərdə baş verən təbii daş sürüşmələri və ya küləyin təsiri ilə yerindən tərpənən daşlar bu cür inancların yaranmasına səbəb olmuş ola bilər.
Lakin, bəluc xalqı üçün bu inanclar sadəcə mif deyil, eyni zamanda onların mədəniyyətinin və inanclarının bir parçasıdır. Bu gün də bir çox bölgələrdə yaşlı insanlar gənclərə həmin cinlər haqqında hekayələr danışır və onlara bəzi yerlərə ehtiyatla yanaşmağı tövsiyə edirlər.
Nəticə olaraq, "Səng Ciyok" və ya "Səng Cabok" yalnız bir mif deyil, həm də bəluc xalqının qədim inancları və dünyagörüşü ilə sıx bağlı olan bir mədəni elementdir. O, qorxu və ehtiyat hissi oyadan varlıq kimi xatırlanır və zaman keçdikcə bu inanclar xalq arasında öz aktuallığını qoruyub saxlayır.
