Bakı, AzerVoice
Dünyanın elə bir mədəniyyəti yoxdur ki, orada pişiklər haqqında ya müsbət, ya da mənfi fikirlər formalaşmasın. Müsəlman çoxluqdan ibarət olan Azərbaycan cəmiyyətində də pişiklərə müxtəlif yanaşmalar var. Bu araşdırma İslam və Xristian sivilizasiyalarında pişiklərə olan yanaşmaları araşdırır və tarix boyunca bu heyvanlara münasibətin necə dəyişdiyini izah edir. İslam mədəniyyəti tarix boyu güclü mənəvi və mistik elementlərə sahib olmuş, bu da incəsənət, elm, təbabət və zoologiyada çoxsaylı iz qoymuşdur.
AzerVoice türkiyəli araşdırmaçı Cem Nizamoğlu-nun "muslimheritage" saytında dərc edilmiş "İslam mədəniyyətində pişiklərin yeri" məqaləsini və digər mənbələri oxuculara təqdim edir.
İslamda Pişiklərə Yanaşma
Bəşər tarixi boyu pişiklər ya tanrı kimi sitayiş edilən, ya da cin hesab edilən varlıqlar olmuşdur. Orta əsrlər Avropasında pişiklərin şeytanın nümayəndəsi sayıldığına görə onlara zülm edilir, hətta öldürülürdü. Məsələn, Avropada vəba epidemiyası dövründə minlərlə pişik qırğına verilmiş, bu da epidemiyanın yayılmasını daha da sürətləndirmişdir.
Lakin İslam dünyasında bu yanaşma tamamilə fərqli idi. Burada pişiklər hörmətlə qarşılanır, qorunur və qayğı ilə baxılırdı. İslam tarixində pişiklərə sevgiyə dair çoxsaylı faktlar mövcuddur. Məsələn, səhabələrdən biri olan Əbu Hüreyrə ("Pişiklərin atası") pişik sevgisinə görə bu ləqəbi almışdır.
Sufilərin Pişik Sevgisi
Sufilər pişiklərə xüsusi yanaşmaları ilə tanınırdılar. Yazıçı Annemari Şimmelin qeyd etdiyi kimi, 1830-cu illərdə Qahirədə yaşayan ingilis təbiətşünası E.W. Lane, insanların hər gün pişiklərə yemək verdiyini görüb heyrətlənmişdi. Ona izah edilmişdi ki, bu, XIII əsrdə yaşamış Məmlük sultanı Əl-Zahir Baybarsın əmri idi. O, Qahirədə pişiklər üçün sığınacaq tikdirmiş və bu ənənə bu günə qədər davam edirdi.
Peyğəmbər və Pişiklər
Hz. Məhəmməd pişiklərə dərindən sevgi bəsləyirdi. Onun "Müəzza" adlı sevimli pişiyinin hekayəsi bunun göstəricisidir. Bir gün Hz. Məhəmməd azan səsini eşidib ibadət etməyə qalxdıqda, Müəzzanın öz əbasının qolu üstündə yatdığını görüb onu oyatmamaq üçün əbasının qolunu kəsmişdi.
Xristianlıqda Pişiklərə Münasibət
Xristianlıqda pişiklərə münasibət tarix boyu dəyişkən olmuşdur. Erkən Xristian dövründə pişiklər əsasən neytral və ya müsbət qəbul edilirdi. Lakin orta əsrlərdə pişiklərə münasibət mənfi istiqamətdə dəyişdi. Xüsusilə, katolik Avropasında pişiklər cadugərlik və şeytanla əlaqələndirilirdi.
Orta əsrlərdə Qara Ölüm (vəba) Avropanı bürüyəndə, pişiklərin şeytani qüvvələrlə əlaqəli olduğuna inanan kilsə rəhbərləri onların kütləvi şəkildə öldürülməsini əmr etdilər. Lakin pişiklərin məhv edilməsi siçan və siçovulların nəzarətsiz artmasına səbəb oldu ki, bu da xəstəliyin daha geniş yayılmasına gətirib çıxardı. Bu hadisə, pişiklərin əhəmiyyətini dərk etməklə bağlı tarixdə acı bir dərs oldu.
Bununla yanaşı, bəzi xristian cərəyanları və fərdi dini liderlər pişikləri qoruyurdular. Məsələn, Assisili Müqəddəs Fransisk heyvanlara olan sevgisi ilə tanınırdı və pişiklərin də Allahın yaratdığı məxluqlar olduğunu vurğulayırdı. Onun heyvanlara verdiyi dəyər nəticəsində bəzi monastırlarda pişiklər qorunur və qayğı ilə saxlanılırdı.
Renessans dövründən etibarən pişiklərə münasibət yenidən dəyişdi və onlar Avropada populyar ev heyvanlarına çevrildi. Xüsusilə, İtaliya və Fransada zadəgan ailələri pişikləri evlərində saxlamağa başladılar.
Pişiklərilə bağlı fiqhi hökm
İslam fiqh kitablarında pişiklərin müsəlman evi üçün təmiz heyvan sayıldığı qeyd olunur. Məsələn, fiqhə görə, bir pişik sudan içirsə, o su hələ də təmiz sayılır və ondan dəstəmaz almaq mümkün olur. Bu, pişiklərin İslam mədəniyyətində nə qədər hörmətli mövqe tutduğunu göstərir.
Bu məqalə İslam və Xristianlıq tarixində pişiklərə olan sevgini, onlara göstərilən hörməti və hüquqi statusunu araşdırır. İslam dini heyvanlara şəfqətli yanaşmağı vacib sayır və bu mərhəmət anlayışı bütün müsəlmanlara tövsiyə edilir. Peyğəmbərimiz Hz. Məhəmmədin pişik sevgisi və onlara göstərdiyi qayğı bu sevginin İslam mədəniyyətinin əsaslı hissəsi olduğunu sübut edir.
Digər tərəfdən, Xristianlıqda pişiklərə münasibət dövrün sosial və dini təsirlərinə görə dəyişmişdir. Orta əsrlərdə mənfi münasibət olsa da, sonralar pişiklərə hörmət yenidən bərpa olunmuşdur. Hər iki mədəniyyətdə pişiklər fərqli məna daşısa da, onların cəmiyyətə təsiri danılmazdır.
