Qədim Misirdə Qadın Olmaq

BAKI, AzerVoice Analitik Təhlil Mərkəzi

Qədim Misirdə qadınlar, peşə sahələri istisna olmaqla, bütün sahələrdə kişilərlə bərabər hesab olunurdular. Kişilər ailənin və dövlətin başçısı sayılırdı, lakin qadınlar ev təsərrüfatını idarə edir, sənətkar, pivəçi, həkim, musiqiçi, katib kimi müxtəlif peşələrdə çalışaraq ölkənin sabitliyinə ciddi töhfə verirdilər. Bəzən hətta kişilərə rəhbərlik tələb edən vəzifələrdə də fəaliyyət göstərirdilər.

Qədim Misir sivilizasiyasının əsas dəyərlərindən biri, bəlkə də ən mühümü, ma’at anlayışı idi – həyatın bütün sahələrində harmoniya və tarazlığın qorunması prinsipi. Fironlar bu harmoniyanın nümunəsi kimi tanrılarla insanlar arasında vasitəçi sayılırdılar. Misir incəsənəti, memarlığı, dini ayinləri və dövlət idarəçiliyi belə bu harmoniyanın əks-sədası idi. Cinsiyyət rollarında da bu tarazlıq özünü göstərirdi.

Tədqiqatçılar Bob Brier və Hoyt Hobbs yazırlar ki, qadınlar əksər sahələrdə kişilərlə bərabər idilər, amma iş bölgüsündə fərqlilik vardı: “Kişilər döyüşür, dövləti idarə edir, təsərrüfata rəhbərlik edirdilər; qadınlar isə yemək bişirir, tikiş tikir, evə baxırdılar” (səh. 89). Kişilər kral, qubernator, general kimi nüfuzlu mövqelərdə olsa da, qadınlar bu patriarxal quruluş daxilində kifayət qədər güc və müstəqilliyə sahib idilər.

Misirşünas Barbara Vatterson qeyd edir ki, qadınlar qanun qarşısında kişilərlə eyni hüquqlara malik idilər. Onların hüquqları cinsiyyətə deyil, sosial təbəqəyə əsaslanırdı. Torpaq mülkiyyəti anadan qıza keçirdi – bu, analığın faktla, atalığın isə ehtimalla müəyyən olunması ilə bağlı idi. Qadınlar mülkiyyətlərini idarə edir, sərəncam verə, alqı-satqı edə, hüquqi müqavilələrdə iştirak edə, məhkəməyə müraciət edə və uşaq övladlığa götürə bilirdilər.

HƏMÇİNİN OXUYUN
Qədim Misirdə silahlarMisir ordusu müasir filmlərdə və digər KİV- lərdə güclü silahlarla təchiz edilmiş ağır silahlı və nizam-intizamlı döyüş qüvvəsi kimi təsəvvür edilir. Lakin bu təsvir yalnız Yeni Krallığın Misir ordusuna (e.ə. 1570-1069-cu illər) və ilk peşəkar silahlı qüvvənin yarandığı Orta Krallığın ordusuna (e.ə. 2040-1782) aiddir.

Əksinə, qədim Yunan qadınları kyrios (kişi qəyyum) tərəfindən nəzarətdə saxlanırdı. Ptolemey dövründə bir çox yunan qadını, misirli qadınların kyrios olmadan sərbəst hərəkət etdiklərini görəndə, onlar da bu hüquqlardan yararlanmağa can atırdılar. Bu səbəbdən, qədim Misir qadını, bir çox qədim və müasir cəmiyyətlərdəki qadınlardan daha yüksək statusa sahib idi (səh. 16).

Bu sosial mövqe kişilərin dəstəyi ilə mümkün olurdu və bəzi hallarda qadınlara qarşı çıxılırdı. Eyni zamanda, bir çox qadın öz hüquqlarından xəbərsiz idi. Bununla belə, qadınlara göstərilən hörmət dini inanclardan tutmuş sosial adət-ənənələrə qədər demək olar ki, bütün sahələrdə özünü göstərirdi. Tanrılar kişi və qadın formalarda təmsil olunurdu və hər biri öz sahəsində eyni gücə malik sayılırdı. Qadınlar istədikləri şəxslə evlənə, boşana, müxtəlif peşələrdə işləyə və səyahət edə bilirdilər. Mifologiyada belə qadın prinsipi önəmli yer tuturdu.

İlahi Qadın Prinsipi

Qədim Misir dini qadını uca tuturdu. Məşhur yaradılış mifində tanrı Atum sudan çıxaraq dünyanı yaradır. Bəzi versiyalarda isə bu yaradılış tanrıça Neit tərəfindən həyata keçirilir. Atum əsas fiqur olsa da, yaradıcı sular həm kişi, həm də qadın formalarında – Nu və Naunet kimi təqdim olunurdu.

HƏMÇİNİN OXUYUN
Qədim Misirdə sevgi və evlilik
Qədim Misirdə nikahlar ictimai sabitliyin əsas hissəsi hesab edilsə də, romantik sevginin indiki insanlar üçün olduğu kimi qədim misirlilər üçün də vacib olduğuna dair sübütlar az deyil.
Qədim Misirdə romantika poeziya üçün məşhur bir mövzu idi, xüsusən də Yeni Krallıqda (e.ə. 1570-1069) sevgili və ya qadın obrazları poeziyada güclü şəkildə əks olunurdu.

Qadınlar Misir mifologiyasında daim əsas rollarda çıxış edirdilər. Osiris və İsis hekayəsi buna parlaq nümunədir. İsis, öldürülmüş Osirisi həyata qaytarır, ondan oğlu Horusu doğur və onu kral kimi yetişdirir. Neftis, Serket və Neit kimi tanrıçalar da tarazlığı bərpa edirlər.

Hathor, əvvəlcə cəzalandırıcı Sekhmet kimi yerə göndərilir, sonra pivə içib səxxoş olaraq, şən və mehriban tanrıçaya çevrilir. Tenenet pivənin, Seshat yazının, Tayet toxuculuğun, Tefnut isə sərinliyin tanrıçası idi. Renpet adlı tanrıça zamanı təmsil edirdi. Bastet qadınların, evin və qadın sirrlərinin qoruyucusu idi.

Qadınlar və Din

Ən nüfuzlu dini titul – Amonun “Tanrının Arvadı” – Orta Krallıq dövründən etibarən qadınlara verilirdi. Baş kahinlə birlikdə mərasimlərə rəhbərlik edən bu qadınlar zamanla kralla eyni gücə sahib olur, Yuxarı Misiri idarə edirdilər. Bu vəzifəni firon Hatşepsut da icra etmişdi.

Qadınlar yazıçı, kahin ola bilər, xüsusilə qadın tanrıçalara sitayiş edilən kultlarda xidmət edirdilər. Amon kultunda kişi kahinlər üstünlük təşkil etsə də, qadın nüfuzu qorunurdu. Bayram və mərasimlərdə qadınların rolu böyük idi. Osiris festivallarında İsis və Neftisin ağılarını ifa edən bakirə qızlar iştirak edirdi.

HƏMÇİNİN OXUYUN
Qədim Misirdə muqisi və rəqs
Qədim Misir mədəniyyətində musiqi və rəqs yüksək qiymətləndirilirdi. Misirdə musiqi və rəsqin əhəmiyyətibu gün düşünüldüyündən daha böyük və vacib idi.
Misiqi və rəqs qədim Misirdə yaradılış və “tanrılarla” ünsiyyətin ayrılmaz hissəsi idi və daha ilahi nemətlərə insanların cavabı kimi xarakterizə ediliri.

Kahinələr məbədlərə, tanrı bütlərinə ibadət edirdi. Xalq isə məbədlərə şükür, borc, məsləhət və yuxu yozumu üçün müraciət edirdi. Evdəki şəxsi ibadət guşələri qadınların məsuliyyətində idi.

Qədim Misirdə yuxular axirət aləminə açılan qapı sayılırdı. Yuxu yozumu ilə məşğul olan “müdrik qadınlar” gündəlik dini həyatın ayrılmaz hissəsi idilər. Deir el-Medina mətnlərində bu qadınlardan bəhs olunur. Yazılı sübutlar az olsa da, yuxu yozumu əsasən qadınlar tərəfindən aparılırdı.

Denderadakı Hathor Məbədi yuxu yozma mərkəzi sayılırdı və burada çalışanların əksəriyyəti qadın idi.

Qadınların Statusu və Rolları

Hüquqi Status
Qadınlar mülkiyyət sahibi ola, onu idarə edə, müqavilə bağlaya, məhkəməyə müraciət edə bilərdilər. Evlilik razılığa əsaslanırdı, zorla olmurdu. Boşanma normal qarşılanırdı.

Dini Həyat
Qadınlar kahin, yazıçı və ruhani ola bilərdilər. Amonun “Tanrının Arvadı” titulunu daşıyan qadınlar yüksək dini və siyasi nüfuza sahib idilər.

Peşələr və İqtisadi Rolu
Pivəbişirən, yuyucu, tikişçi, toxucu, müəllim, həkim və yazıçı kimi çalışırdılar. Torpaq idarə edə bilərdilər.

Ailə və Boşanma
Qadınlar istədikləri insanla evlənə, boşana bilərdilər. Əgər boşanırdılarsa, mülkiyyət və uşaqlar onların yanında qalırdı. Kişilər aliment ödəyirdilər.Qadınlar bədənləri üzərində tam söz sahibi idilər. Bakirəlik şərt deyildi. Hamiləlikdən qorunma metodları məlum idi.

Kraliçalar və Siyasət
Hatşepsut, Nefertiti və Tiya kimi kraliçalar firon kimi hökmranlıq etmiş, diplomatik və siyasi proseslərdə mühüm rol oynamışlar.

Zəifləmə Səbəbləri
Kleopatranın ölümündən sonra Romalıların işğalı, Qreko-Roma qanunları və Xristianlıq qadın statusunun tənəzzülünə səbəb oldu.

Qədim Misir qadını, tarixin istənilən mərhələsində nadir bərabərlik və azadlıq nümunəsi göstərmişdir. Onların hüquqları və cəmiyyətdəki rolları bu gün də qadın hərəkatları üçün ilham qaynağı ola bilər.