BAKI,AzerVoice
Amerika Birləşmiş Ştatları prezidenti Donald Tramp, yanvarın
20-də səlahiyyətlərinin icrasına başladığı zaman , 2021-ci ildə
“təhvil verdiyi” Yaxın Şərql deyil, daha fərqli bir yaxın şərqlə
qarşılaşıb.
Son dörd il ərzində, xüsusilə 2024-cü ildə, Yaxın Şərqdəki əsas
məsələlərdə böyük dəyişikliklər baş verib. Şübhəsiz ki, bu böyük
dəyişikliklərdən bəziləri "Tramp II"nin gəlməsinı və onun dəfələrlə
açıqladığı planları ilə bağlıdır.
Bunun ən açıq ifadəsi, İsrail və "HƏMAS" arasında Qəzza anlaşması oldu. Düzdür, 15 aydan çox müddət ərzində müharibə və çoxsaylı danışıqların ardınca məhbus mübadiləsi razılığı üçün şərait yaranmışdı, amma Trampın təhdidləri və onun "cəhənnəm" ilə bağlı xəbərdarlıqları, həmçinin öz prezidentliyinə başlamazdan əvvəl bir razılaşma əldə etməyi vacib hesab etməsi, həm Benyamin Netanyahu, həm də "HƏMAS"ı öz tələblərindən daha azına razı salmağa məcbur etdi.
Hər iki tərəf öz daxili problemlərinə tap gətirə bilər, amma onlar Trumpın qəzəbinə və onun gözlənilməz təhdidlərinin və hərəkətlərinin qiymətini ödəməyə dözə bilməzlər. İndi əsas problem, ABŞ-ın yeni köhnə prezidenti Trampın komandasını İsrail və "HƏMAS"ı iki həftədən sonra görüşərək, birinci mərhələnin başlamasından 42 gün sonra anlaşmanın ikinci mərhələsinə keçmək üçün danışıqlar aparmağa inandırmaqdır. Bu mərhələyə məhbusların tam mübadiləsi, İsrailin Qəzza Zolağından çəkilməsi və daimi atəşkəs daxildir.
Təhlükəsizlik olduqan sonra isə, siyasi prosesə keçmək vacibdir. Bu səylərin uğuru, "iki dövlətli həll" əsasında Fələstin məsələsinə dair bir sıra addımların atılmasına yol açacaq. Bu yol, öz növbəsində, Trampın adını tarixdə əbədiləşdirmək arzusu ilə dünyada təsir yaratmaq üçün maraqlandığı yeni bir Yaxın Şərq və regional münasibətlərin formalaşmasına imkan yaradacaq.
Suriyada və Livanda baş verən böyük dönüşüm dünyanın eləcə də . bir başa Trampın diqqət mərkəzindədir."Hizbullah"ın məğlubiyyəti və liderlərinin, o cümlədən Həsən Nəsrullahın öldürülməsi, İrana regional təsirini itirməyə səbəb oldu, amma ən böyük zərbə Tehran üçün Bəşşar Əsədin devrilməsi oldu. Suriyadakı hökumət, "İran aypara"sını bağlayaraq, İraq və ABŞ-ın təsirində olan bölgəni birləşdirən bir körpü idi və o, Livanla, İsrailin cənubunda qarşıdurmalarda mühüm rol oynayırdı.
Livandakı "Baabda Sarayı"nda və Suriyadakı "Xalq Sarayı"nda,
İran əleyhdarı liderlər və ya ən azı İran orbitində olmayan və
İranın ahıl yaşda olan ali dini lideri Ali Xameneyidın əmrlər
almayan liderlər var. Şübhəsiz ki, bu strateji itkilər İranın son
illərdəki ən böyük itkiləridir. Bu Tramp və onun məsləhətçilərinin
diqqətindən əsla kənar qala bilməz.
Trampın hakimiyyətinin birinci mərhələsində siyasətlərinə qayıdışı
və İran üzərində "maksimum təzyiq" tətbiq etməsi, o cümlədən
Netanyahuya nüvə proqramına son qoymaq üçün zərbə verməyə "yaşıl
işıq" verməsi ehtimalı ilə daha da artacaq.
Tramp, İranı zəif, Türkiyənin isə Suriyadakı və regiondakı təsirini genişləndirdiyini görür. O, Rəcəb Tayyib Ərdoğanla yaxşı münasibətlərə sahibdir və bu, Suriyadakı kürdləri narahat edir, çünki 2019-cu ilin sonunda Trampın Şərq Fəratın bir hissəsindən qoşunlarını geri çəkməsi qərarı, Türkiyə və müttəfiqlərinə “Kürdistanın” (terrorçuların nəzarəti altında olan qondarma bölgə) parçalanmasına yol açıb.
Tramp Ağ Evdən getdiyi zaman, Yaxın Şərqdə İbrahim anlaşması və regional bölünmələr mövcud idi. Amma "İkinci Trump" olaraq geri dönərkən, o, çoxsaylı regional kəsişmələr tapacaq: Ərəb-Ərəb, Ərəb-Türk və Ərəb-İran münasibətləri kimi. Suriya, Livan və Qəzzadakı böyük müharibələrin üzərində əldə edilmiş anlaşmalar da Tramp qarşısındadır.
Bunlar, bölgəmizdə baş verənlərdən yalnız bir neçəsidir. Yaxın Şərqin başqa bir tərəfi də var. Ərəbistan yarımadasında iqtisadi dirçəliş var. Ər-Riyad öz islahatları və sıçrayışları ilə irəliləyir, "2030 Vizyonu" bir çox məqsədlərinə çatıb. Səudiyyə Ərəbistanı, ərəb və islam sammitlərinə ev sahibliyi edir və Suriyadan Fələstin məsələsinə, Sudandakı "İki Generalın Müharibəsi"nə qədər əhəmiyyətli diplomatik təşəbbüslər irəli sürür.
Yaxın Şərq çoxşaxəli bir regiondur və ondan qaçmaq mümkün deyil. Bu regionda olduqca çox çətinliklər və nadir fürsətlər mövcuddur.
