BAKI,AzerVoice
Donald Trampı ərəbləri böyük əksəriyyəti Əbu İvanka – yəni İvankanın atası adlandırır. Onun ABŞ prezidentliyinə qayıdışının Səudiyyə-Amerika münasibətlərinə necə təsir edəcəyi hələ aydın deyil
Səudiyyə-Amerika münasibətlərində dəyişiklik gözləntisini ifadə etmək hələ tezdir, lakin güman edilir ki, münasibətlər Trampın ilk dövründə əvvəlki təcrübənin yanaşmasına uyğun olacaq. Ən azə krallıqda bu düşüncədədirlər.
Əvvəlki dönəmində Aəbu İvanka iki ölkə arasında münasibətlərin
möhkəmləndirilməsi qarşılıqlı iqtisadi və təhlükəsizlik maraqları
üzərində qurulduğunu bildirlmişdi. Şübhəsiz ki, Prezident Trampın
birinci dövründə qlobal və regional şəraiti formalaşdıran şərtlər
bugünkü geosiyasi səhnədən fərqlənir ki, bu da Trampın öz birinci
dövründə izlədiyi köhnə yanaşma ilə davam edəcəyini güman etməyi
çətinləşdirir.
Belə ki. bölgədə bir çox şeylər, -2023-cü il oktyabrın 7-dən bu
yana baş verən hadisələrə “Əl-Əqsa tufanı” əməliyyatı, İsrailin
Qəzza zolağında müharibəsi və Livanla daha geniş münaqişə, eləcə də
İsrail və İran arasında birbaşa hərbi hücumlar baş verib. Bütün
bunlarla yanaşı , Əsədin Putinin ağuşuna sığınması, Yəməndə
ipə-sapa yatmayan husilər və sairə vəziyyəti olduqca qəzil
edir.
Regional məsələlərə və Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının roluna gəldikdə, Krallıq eskalasiyanı azaltmaq üçün bir yanaşma tətbiq edir və bu istiqamətdə fəal diplomatiya aparır. Krallıq eyni zamanda Fələstin dövlətinin yaradılması və bir çox başqa məsələlərdə vasitəçilik səyləri gösrərir.
Səudiyyə bu səylərə regional liderlik rolunun yenidən
qiymətləndirilməsi çərçivəsində rəhbərlik edir ki, bu da
əməkdaşlıq və inkişafa nail olmaq və münaqişələrin intensivliyini
azaltmaq üçün dəqiq işə gətirib çıxarır. Həmçinin bu
kontekstdə Səudiyyə Ərəbistanının fəal diplomatik fəaliyyəti bəzən
ABŞ-ın prioritetlərindən fərqlənən müstəqil xarici siyasətə dəlalət
edir.
Trampın İsrailin ekspansionist siyasətinə əvvəlki dəstəyi, o
cümlədən Qüdsü İsrailin paytaxtı kimi tanıması və İsrailin
Suriyanın Colan təpələri üzərində nəzarəti Səudiyyə Ərəbistanı
Krallığının 1967-ci il sərhədlərinə əsaslanan iki dövlət həlli ilə
bağlı mövqeyi ilə ziddiyyət təşkil edir.
Bundan əlavə, prezident Trampın indiyədək administrasiyasında,
xüsusən də xarici, müdafiə və strateji siyasətlə bağlı yüksək
vəzifələrə təyinatları İsrail siyasətlərinə, onların ekspansionist
və məskunlaşma gündəmlərinə daha çox dəstək verildiyini
göstərir. Həqiqətən də, Amerika administrasiyasında Yaxın
Şərq siyasətinə nəzarət etməsi gözlənilənlərin bir qismi Fələstin
probleminin iki dövlətli həll əsasında həllinin qatı
əleyhdarlarıdır. Onların əksəriyyəti müstəqil Fələstin
dövlətinin yaradılması prinsipini də açıq şəkildə rədd edir və
Fələstin xalqının siyasi hüquqlarını tanımağa və ya dəstəkləməyə az
meyl göstərirlər.
Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı son onilliklər ərzində Yaxın
Şərqin səylərini tükənmiş münaqişə dövriyyəsinə son qoymağın ən
yaxşı yolu kimi Fələstin məsələsinin siyasi həllinin zəruriliyində
israr edir. Buna görə də, Trampın Səudiyyə Ərəbistanının
tələblərini yerinə yetirmək üçün siyasətini dəyişmək istəməməsi
ABŞ-Səudiyyə prioritetlərində ziddiyyətli istiqamətlərə səbəb ola
bilər, çünki Ər-Riyad sülh üçün əsas şərtlərini qəbul etməkdə
çətinlik çəkəcək və üç tərəfi qane edən “effektiv
həll” tapmayacaq. Əsəs məsələ olan İran faylına
gəlincə, Əbu İvanka İranın nüvə proqramını hədəf alan
İsrailə güclü dəstəyini açıq şəkildə ifadə etdi və bu davranış
prezident Baydenin yanaşması ilə kəskin ziddiyyət təşkil edir.
Bütün bunların fonunda Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı inkişaf
məqsədlərinə və 2030-cu ilə qədər uzunmüddətli baxışına nail olmaq
üçün regional sabitliyin vacibliyini dərk edir. Krallıq İranla
konstruktiv diplomatik və siyasi dialoqu genişləndirməyə çalışır və
hər hansı münaqişə eləcə də, silahlı hücuma qarşıdır.
Regionda İranla müharibə baş versə,bu regional
təhlükəsizliyə xələl gətirəcək, Krallığın davamlı inkişaf səylərinə
mane olacaq, iddialı islahatların həyata keçirilməsinə mane olacaq
və Yaxın Şərqdə dinc yanaşı yaşamanın əldə edilməsində vasitəçi
rolunun güclənməsinə təsir göstərəcək.
Yuxarıda qeyd olunanlarla yanaşı, digər narahatlıq doğuran məsələlər də var. Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı ilə yaxın münasibətinə baxmayaraq, Tramp Ər-Riyadın rəsmi müdafiə sazişi və ya Birləşmiş Ştatlardan Krallığa qarşı təhlükəsizlik zəmanəti tələblərini yerinə yetirmək üçün çox az həvəs göstərdi. Həmçinin o, Səudiyyə Ərəbistanının uranın zənginləşdirilməsi də daxil olmaqla, tam nüvə yanacaq dövrü imkanlarına malik dinc milli nüvə proqramını inkişaf etdirmək istiqamətində atdığı addımı xüsusilə dəstəkləmirdi.
Yuxarıdakı məsələlərlə bağlı əsas sual budur: Növbəti Tramp administrasiyası Ər-Riyadı ABŞ-ın prioritetlərinə daha yaxından uyğunlaşdırmaq üçün nə dərəcədə səy göstərə bilər?
Prezident Baydenin administrasiyası dövründə Səudiyyə siyasəti müəyyən dərəcədə diplomatik çeviklik və manevr imkanı ilə xarakterizə olunurdu və Tramp administrasiyası çətin ki, eyni mühiti təmin etsin. Bu heç şübhəsiz prezident Trampın keçmiş davranışına və onun komandasının tərkibinə əsaslanır.
Ər-Riyadın Vaşinqtonla münasibətlərinin qarşısında duran problem
Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının xarici siyasətində qərar və
istiqamətlərinin müstəqilliyini və milli maraqlarını təmin etməklə
bu fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmaqdan ibarətdir. Nəhayət,
ümumi dil tapmaq bacarığı Səudiyyə-Amerika münasibətlərinin
gedişatını və onların regionun gələcəyinin formalaşmasında rolunu
müəyyən edəcək, lakin bu ortaq təməlin necə qurulacağını indiki
mərhələdə görmək çətindir. Prezident Trampın seçki
kampaniyasının əsaslandığı şüarlar “Öncə Amerika” və “Amerikanı
yenidən möhtəşəm et” şüarları olub.
