Maha Akeel, Səudiyyə Ərəbistanının rabitə, sosial inkişaf və beynəlxalq əlaqələr üzrə ekspertidir. O, BMT-nin Böyük Qadın İstedadları şəbəkəsinin üzvüdür. X: @MahaAkeel1
Dövlət İdarəçilik İnstitutu bu yaxınlarda Səudiyyə Ərəbistanının
dövlət sektorunda 2022-23-cü illər ərzində gender bərabərliyi ilə
bağlı dərin araşdırma dərc edib.
Tədqiqat zamanı bütün nazirliklərdə müxtəlif vəzifə kateqoriyaları
üzrə gender təmsilçiliyi reallığı, iş mühitinin inzibati
aspektlərində gender balansı və gender balansının əldə edilməsi ilə
bağlı problemlər nəzərdən keçirilib, həmçinin bu tarazlığa nail
olmaq üçün bəzi tövsiyələr verilib.
Tədqiqatlar onu göstərir ki, Səudiyyə Ərəbistanı son bir neçə ildə gender fərqini aradan qaldırmaqda əldə etdiyi təsirli irəliləyişə baxmayaraq, son illərdə kiçik bir geriləmə olub. Qeyd etmək lazımdır ki, Krallıq təhsil və səhiyyə sektorlarında gender uçurumunu aradan qaldırmağa çox yaxındır, lakin iş mühiti sektorunda bundan uzaqdır.
Tədqiqatda 21 nazirlikdən 2580 əməkdaşın 29 faizi qadın olmaqla sorğu aparılıb. Respondentlərin əksəriyyəti (74 faiz) 25-45 yaş arasındadır. Onların iş səviyyələri əsasən inzibati (seçmənin 61 faizi), ardınca nəzarət (23 faiz) və icraçı (16 faiz) olub. Bəzi yüksək və orta səviyyəli rəhbərlərlə də sorğular keçirilib.
Nəticədə, aşkar edib ki, ümumilikdə Səudiyyə Ərəbistanının
nazirliklərində gender fərqi kişilərin xeyrinədir və bu 8 faizdir –
yəni hər 100 kişi işçiyə 92 qadın işçi düşür, lakin fərq müxtəlif
növ və iş kateqoriyalarında geniş şəkildə dəyişir.
Kişilərin xeyrinə olan boşluq liderlik və qərar qəbuletmə
rollarında irektor və baş direktor rollarında 92 faiz; 96 faizi
nazir, nazir müavinləri vəzifələrində xüsusilə aydın görünür.
Diplomatiya işlərində müdirlərdə yüzdə 84; və 97 faizi sağlamlıq
işlərində müdirlər əsasən kişilərdən ibarətdir.
Peşəkar səviyyəli işlərə gəlincə, ümumilikdə, 99 qadın və 100
kişi nisbətində demək olar ki, bərabər təmsilçiliklə 1 faizlik
gender fərqi var.
Kişilərin xeyrinə olan fərq ümumi peşə rütbəli işçilərdə 66 faiz,
səhiyyə sahəsində mütəxəssislərdə isə 28 faizdir, lakin universitet
müəllimləri və professor-müəllim heyəti arasında 100 kişiyə 107
qadın nisbətində təhsil sektorunda qadınların xeyrinədir.
Müəllimlər arasında fəqr qadınların xeyrinədir 100 kişiyə 114
qadın. Texniki və köməkçi işlərdə hər 100 kişiyə 59 qadın nisbəti
ilə kişilərin lehinə yüzdə 41, ümumi idarədə isə hər 100 kişiyə
yalnız dörd qadın nisbəti ilə bu fərq yüzdə 96-dır.
Aşağı səviyyəli işlərdə bu nisbət hər 100 kişiyə 73 qadın, satış və xidmət sahələrində hər 100 kişiyə 15 qadın nisbəti var. Fabriklərdə, maşınqayırma və montaj xətlərində bu nisbət hər 100 kişiyə dörd qadındır. Maraqlıdır ki, STEM (elm, texnologiya, mühəndislik və riyaziyyat) sahələrində istər texniki mütəxəssis, istərsə də inzibati rollarda gender fərqi kiçikdir – kişilərin xeyrinə 10 faiz və yeni məzunların işə götürülməsi baxımından 4 faiz. Bu rəqəmlər təsdiq edir ki, qadınlar hələ də əsasən təhsil və səhiyyə sektorlarında, eyni zamanda STEM sahələrindədirlər, halbuki çox az adam yüksək səviyyəli liderlik rollarındadır.
Ölkədə işçilərin iş mühitinin təşkilati aspektlərini qavrayışını ölçən sorğunun nəticələri də elan edilib.
Sorğuda iştirak edənlərin qeyd ediblər ki, bəzən qadınların səlahiyyətlərinin artırılması yalnız zahiri olaraq rəqəmləri artırmaq üçündür və əslində qadınların səsi eşidilmir və onların fikirləri nəzərə alınmır. Bəziləri həmçinin gender balansını və iş yerində hər iki cinsin ehtiyaclarını yaradan siyasətlərin həyata keçirilməsinə nəzarət etmək və izləmək üçün məsul olan təşkilat bölməsinin olmamasına diqqət çəkdilər.
Respondentlər həmçinin bildiriblər ki, onların iş-həyat
balansını və ya iş mühitində lazımi şəraiti dəstəkləyən heç bir
siyasət yoxdur və məhsuldarlığı artırmaq üçün hər iki cins üçün
müəyyən işlərin edilməsini tövsiyə ediblər.
Bəziləri uşaq baxımı, istirahət yerləri və ibadət otaqları kimi
xidmətlər və obyektlərin təmin edilməsi üçün büdcə ayırmağa
çağırdılar. İnsan resurslarında olanlar bildirdilər ki, bəzi
hallarda qadın işçilərlə yuxarı rəhbərlik arasında birbaşa əlaqə
olmayıb.
Maaşlar, kompensasiyalar, müavinətlər və mükafatlara gəlincə isə, burada kişilərin xeyrinə üstünlük mövcuddur və bu nisbət 55,9 faizdir ki, bərabərsizliyin olmasını açıq çəkildə biruzə edir.
Bərabər səlahiyyətlərin verilməsi, bərabər iş seçimləri, bərabər qərar qəbul etmə imkanları və yüksəliş üçün bərabər imkanlar daxil olma məsləsinə gəlincə isə, burda üstünlük kişilərin xeyrinədir- 52,5 faiz.
Digər məsələ isə, kareyra yüksəlişi ilə bağlıdır burda fərq 51,7 fazidir. Rəhbər işçilər və direktorlar bunun bəzilərinin əks cinslə işləməkdə tərəddüd etmələri və ya narahat olmaları ilə bağlı ola biləcəyinə diqqət çəkirlər. Məsələ ondadır ki, bəzən işdə tapşırıqların, xüsusən də gec iş saatlarına qədər davam etməsi tələb olunmur ki, bu da işə təsir edir. Bunun qarşısının alınması üçün, onlar işçilər üçün birgə iş yerində səmərəli işləmək üçün daha çox təlim keçməyi təklif etdilər. İşəgötürənlər razılaşdılar ki, qadınlar üçün ixtisaslaşdırılmış işlərdə təlim çatışmazlığı var və onlar inzibati və texniki bacarıqlar üzrə daha çox təlim tələb edir.
Beşinci göstərici münasibətləri, qavrayışları və əməkdaşlığı ölçən təşkilat mədəniyyəti (51,6 faiz) olub. Hər iki cinsin danışıq qabiliyyəti kimi bərabər istedadlara malik olması təəssüratı orta səviyyədən aşağı olub, kişilər üçün açıq-aydın üstünlük bura da da özünü göstərib. İşəd məhsuldarlıq baxımından isə, qadınlar daha üstünlük təçkil ediblər. Bütün bunlarla yanaşı, ünsiyyətdə çətinlik, eləcə də qadınların qabiliyyət və bacarıqları ilə bağlı stereotiplər var. Bəzi işçilərin iş yerində hüquq və vəzifələrini bilmədikləri də diqqətdən qaşmayan bir məqamdır.
Bu araşdırma gender fərqinin harada və nə üçün olduğunu göstərmək baxımından çox vacibdir ki, biz həmin problemləri həll edə bilək. Bu, rəqabəti bərabərləşdirmək, ayrı-seçkiliyi və qərəzliyi azaltmaq və bərabər imkanları təşviq etməklə boşluğun aradan qaldırılmasına və qadınların səlahiyyətlərinin artırılmasına səmimi marağın olduğunu göstərir.
