Bakı. AzerVoice:
Aleksey Navalnı 1976-cı il, 4 iyunda Rusiyada anadan olub. Navalnının atası sovet ordusunun zabiti, anası isə iqtisadçı olub. Atasının davamlı səfərlərdə olması səbəbi ilə, Navalnı Moskva bölgəsindəki müxtəlif qarnizon şəhərçiklərində böyüyüb. Yay aylarında ata tərəfdən nənəsi ilə Ukraynanın Çernobıl yaxınlığındakı kəndlərdə keçirdi.
1986-cı ilin aprelində Çernobıl AES-də baş verən partlayışdan sonra Navalnının ata tərəfdən qohumları sovet hökumətinin fəlakəti ört-basdır etmək cəhdini müşahidə etməmişdən əvvəl ərazidən təxliyə edildilər .
Navalnı Moskvada Rusiya Xalqlar Dostluğu Universitetində təhsil alıb , 1998-ci ildə hüquq fakültəsini bitirib. O, hüquq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq və təhsilini davam etdirmək üçün Moskvada qalıb, 2001-ci ildə isə Hökumət yanında Maliyyə Universitetində iqtisadiyyat üzrə diplom alıb .
2000-ci ildə hələ tələbə ikən Navalnı liberal demokratiya və bazar iqtisadiyyatını təbliğ edən siyasi partiya olan “Yabloko”-ya qoşulub. Putinin hakimiyyətinin ilk günlərində belə görünürdü ki, müxalifət qrupları Dövlət Dumasında müəyyən qədər nüfuz sahibi ola bilər , lakin 2001-ci ildə Putinyönlü partiyaların “Vahid Rusiya” bayrağı altında birləşməsi xeyli narazılığa səbəb oldu. Navalnı Yabloko-da liderlik vəzifəsinə yüksəldi, lakin o, 2007-ci ildə partiyadan xaric edildi. Yabloko nümayəndələri Navalnının ifrat sağçı görüş iştirak da daxil olmaqla, “millətçilik fəaliyyəti ilə” partiyaya zərər vurduğunu iddia etdilər, lakin Navalnı hesab edirdi ki, o partiya lideri Qriqori Yavlinski ilə şəxsi münaqişələrinə görə partiyadan xaric edilmişdi.
Putinə qarşı fəallıq və müxalifət
2008-ci ildə Navalnı açıq üsulla satışı çıxarəlan bəzi dövlət şirkətlərinin səhmlərini almağa başladı və beləlik lə də o səhmdarların konfederasiyasına üzv oldu.
Navalnı konfederasiyada, korporativ məmurları maliyyə hesabatlarında uyğunsuzluqlar,idarəetmə və mühasibat uçotunda şəffaflığın olmamasının şahidi oldu.
Rəhbərlərin bir çoxu Putinin yaxın siyasi müttəfiqləri olduğundan, bu kimi hallar Navalnı üçün siyasi dialoqun olmadığı Rusiya cəmiyyətdə narazılığı ifadə etmək üçün effektiv vasitəyə çevrildi. Bu fürsəti istifadə edən Navalnı qarşılaşdığı qeyri şəffaf mühit haqqında öz şəxsi bloqunda sislilkə yazılan yazdı, bəzi sənədləri dərc etdi.
Bundan sonra Medvedev dövlət satınalma sistemindən hər il trilyon rubl (təxminən 31 milyard dollar) mənimsənildiyini etiraf etmək məcburiyyətində qaldı.
2010-cu ilin dekabrında Navalnı ” RosPil ” saytını açdı. Sayt dövlət müqavilələrinin korrupsiya yolu ilə verildiyi hallar haqqında mütəmadi materiallar dərc edirdi. Navalnı ziyarətçiləri anonim şəkildə hökumətin şübhəli sövdələşmələrinin təfərrüatlarını dərc etməyə və ittihamları onlayn müzakirə etməyə dəvət edirdi.
Altı ay ərzində saytın ayda bir milyon ziyarət edildiyi bildirilirdi. Navalnı Putinin “Vahid Rusiya” partiyasını təsvir etmək üçün “fırıldaqçılar və oğrular partiyası” ifadəsini işlətməyə davam edəndə , bu, tez bir zamanda Rusiya etirazların dilinə düşdü və “Vahid Rusiya” əvəzinə “fırıldaqçılar və oğrular partiyası” sözü istifadə edilməyə başladı.
2011-ci ilin dekabrında Rusiyada keçirilən parlament seçkilərində geniş yayılmış pozuntular Sovet İttifaqının süqutundan sonra ən böyük xalq nümayişlərinə səbəb oldu. Navalnı öz ardıcıllarını Vahid Rusiyadan başqa istənilən partiyanı dəstəkləməyə çağırmışdı, lakin səslərin saxtalaşdırılmasına dair çoxlu sübutlara baxmayaraq, Putinin partiyası səslərin yarısından azını qazandı. Navalnı icazəsiz aksiyada iştirak etdiyinə görə 15 sutka həbs edildi, lakin bu onun rus həbsxana sistemi ilə son görüşü olmayacaqdı.
Navalnının şöhrət qazanması Kremlə də təsirsiz ötüşmədi və Putin 2012-ci ildə prezidentliyə qayıtdıqdan sonra dərhal müxalifəti sıxışdırmağa başldı. İyun ayında, Medvedev interregnumunun başa çatmasından bir ay sonra Navalnı hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları tərəfindən evlərinə basqın edilən bir neçə müxalifətçidən biri idi. Navalnıya qarşı korrupsiya şübhəsi ilə cinayət işi açıldı və Putin icazəsiz mitinqlərdə iştirak edən şəxslərə qarşı sərt yeni cəzalar tətbiq etdi.
2013-cü il iyulun 17-də Navalnı Moskva merliyinə namizədliyini elan etdi. Ertəsi gün o, geniş şəkildə siyasi motivli hesab edilən məhkəmədə mənimsəmədə təqsirli bilindi və o, beş il müddətinə azadlıqdan məhrum edildi. Minlərlə etirazçı dərhal Moskva küçələrini doldurdu və ertəsi gün o, apellyasiya şikayətinə baxılana qədər gözlənilmədən sərbəst buraxıldı. Onun azadlığa çıxması ona mer olmaq üçün namizədliyini irəli sürməyə imkan verdi. Navalnı Qərb üslubunda güclü kampaniya apardı, küçələrdə seçicilərlə qeyri-rəsmi görüşlər keçirdi, internetdə özünü tanıtdı və ailəsi ilə birlikdə parlaq plakatlarını yerləşdirdi. Qismən o, əsas televiziya kanallarına daxil olmaqdan imtina edildiyi üçün bu şəkildə araşdırma aparmağa məcbur oldu, lakin nəticə qanuni olaraq kütləvi kampaniya oldu. 2013-cü il sentyabrın 8-də hazırkı prezident, Putinin müttəfiqi Sergey Sobyanin 51,3 faizdən bir qədər çox səslə yenidən seçildi, Navalnı isə gözlənilmədən 27,2 faiz səslə ikinci oldu.
Həmin ilin oktyabrında apellyasiya məhkəməsi Navalnının mənimsəmə ittihamını qüvvədə saxlasa da, başqa bir gözlənilməz addımla məhkəmə onun azadlıqda gəzməsinə icazə verərək həbs cəzasını təxirə saldı. Cinayət hökmü onun yaxın gələcəkdə seçkili vəzifəyə namizədliyini irəli sürməsinə qadağa qoysa da, başqa siyasi fəaliyyətlə məşğul olmasına mane olmayıb. Bu baxımdan, nəticə Putinin köməkçisi Vyaçeslav Volodinin tərtib etdiyi yeni “dəyişikliksiz rəqabət” siyasətinə uyğun gəlir. Yəni, liberal müxalifətə siyasi oyunun mövcud qaydalarını qəbul etdikləri müddətcə siyasi sistemə məhdud çıxış imkanı veriləcəkdi.
Navalnının fəallığı və Rusiyanın siyasi sistemində iştirak etmək cəhdləri davam edəcək və onun Putin administrasiyası tərəfindən həbsi təkrarlanan hadisəyə çevriləcəkdi. 2014-cü ilin dekabrında Navalnı dələduzluq ittihamı ilə üç il yarım şərti cəza aldı; qardaşı Oleq də eyni cinayətə görə üç il yarım həbs edilib. 2013-cü il Moskva meri seçkilərində Navalnının gözlənilmədən güclü çıxışı Putinin demokratiyanın əsas strukturları və prosedurlarının qorunub saxlanıldığı, lakin seçkilərin nəticələrinin əsasən əvvəlcədən müəyyən edildiyi sistem olan “idarə olunan demokratiya”nı həyata keçirməsi üçün təkan oldu. 2016-cı ilin noyabrında keçirilən qanunvericilik seçkilərində “Vahid Rusiya” qalib gəldiyini iddia etdi, lakin seçki müşahidəçiləri bülletenlərin atılması və təkrar səsvermə halları da daxil olmaqla, çoxsaylı pozuntuları yenidən sənədləşdirdilər. Rusiya Ədliyyə Nazirliyi onun qeydiyyatını ləğv etdikdən sonra Navalnının Tərəqqi Partiyasının seçkilərdə iştirakına qadağa qoyuldu.
Putin daxili populyarlığını artırmaq üçün 2018-ci il prezident seçkilərini Rusiyanın Ukraynanın Krım muxtar respublikasının qanunsuz ilhaqının dördüncü ildönümünə təyin etdi. Seçki rəsmiləri qərar vermişdilər ki, Navalnı şərti həbs cəzası səbəbindən Putinə prezidentliyə etiraz edə bilməz; Navalnı buna cavab olaraq seçkiləri boykot etməyə çağırdı. Təəccüblü deyil ki, Putin seçkilərdə səslərin böyük əksəriyyətini qazandığını iddia etdi və bu, müstəqil monitorinq agentliyi Golos tərəfindən pozuntularla dolu idi.
Zəhərlənmə, həbs və ölüm
2020-ci ildə Navalnı həmin ilin sentyabrına təyin edilmiş regional seçkilər ərəfəsində Sibirdə təşviqat aparırdı. 20 avqust 2020-ci ildə Tomskdan Moskvaya uçan təyyarədə ağır xəstələndi və sonradan aparılan sınaqlar onun sovetlər tərəfindən hazırlanmış mürəkkəb sinir agenti olan noviçoka məruz qaldığını təsdiqlədi . Rusiya xəstəxanasında onun təhlükəsizliyindən qorxan Navalnının ailəsi onu Berlinə apardı və o, sağalmaq üçün tibbi səbəblərdən komada qaldı. Növbəti ay müxalifət namizədləri Navalnının təbliğat apardığı ərazidə keçirilən yerli seçkilərdə təəccüblü dərəcədə yaxşı çıxış etdilər. Kreml zəhərlənmədə iştirakını inkar etdi, lakin bu cür etirazlar getdikcə ağlasığmaz hala gəldi, çünki Navalnıya hücum Putinin tənqidçilərinə qarşı uzun müddətli sui-qəsd cəhdlərindən yalnız birini təmsil edirdi. Putin isə öz növbəsində Navalnının adını ictimaiyyət qarşısında söyləməkdən imtina edib.Alman klinikalarından birində sağalarkən Navalnı noviçok hücumunun xüsusiyyətlərini üzə çıxarmaq üçün “Bellingcat” araşdırma jurnalistik qrupunun əməkdaşı Xristo Qrozevlə birlikdə çalışıb. Qrozev və komandası zəhərlənmədə iştirak edən Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin (FSB) bir neçə agentinin maskasını açmışdı və Navalnı Qrozevin müəyyən etdiyi şəxslərdən birinə zəng vurmuşdu. Özünü yüksək rütbəli Rusiya təhlükəsizlik məmurunun köməkçisi kimi təqdim edən Navalnı ilə agent sui-qəsdin təfərrüatları barədə uzun-uzadı söhbət ediblər. Agent iddia etdi ki, təyyarənin Omskda təcili enişi və təcili tibbi yardım işçilərinin tələsik müdaxiləsi olmasaydı, “hər şey başqa cür gedəcəkdi” . Çağırışın dərci Putin üçün biabırçılıq olub və FSB onun saxta olduğunu iddia edib.
2021-ci il yanvarın 17-də Navalnı Rusiyaya qayıtdı və o, dərhal təhlükəsizlik xidməti tərəfindən həbs edildi. Bir neçə həftə ərzində o, üç il yarım müddətinə cəza koloniyasında cəzalandırıldı . Rusiya həbsxana rəsmiləri Navalnının Almaniyada xəstəxanada olduğu müddətdə onlara hesabat vermədiyini və bu onun 2014-cü ildə şərti cəza müddətinin pozulması olduğunu iddia edib. Həbsxanada olarkən, martın 31-də Navalnı üç həftə davam edən aclıq aksiyasına başladığını elan etdi. Onun izləyiciləri etiraz dalğasında küçələrə çıxdılar və Navalnı barmaqlıqlar arxasından sosial şəbəkələrdəki varlığını qorudu. Payızda keçiriləcək qanunvericilik seçkiləri ilə Rusiya hakimiyyəti Navalnının siyasi imkanlarını məhdudlaşdırmaq üçün əlavə addımlar atdı. 2021-ci ilin iyununda Moskva məhkəməsi Navalnıya bağlı hər hansı qruplaşmanın “ekstremist” təşkilat elan ediləcəyi və üzvlərinin vəzifə səlahiyyətlərinin icrasına qadağa qoyulacağı barədə qərar çıxarmışdı. Sentyabr seçkilərinə bir neçə gün qalmış Rusiya hökuməti Apple və Google şirkətlərini Navalnının müttəfiqləri tərəfindən hazırlanmış “ağıllı səsvermə” proqramını onlayn mağazalarından silməyə məcbur etdi. Rusiya rəsmiləri iki şirkətin konkret yerli işçilərini həbs etməklə hədələmişdilər və Navalnının köməkçisi bu qərarı “utanc verici siyasi senzura aktı” adlandırmışdı.
2022-ci ilin martında, Rusiyanın Ukraynanı işğalından bir ay sonra Navalnı yeni dələduzluq və məhkəməyə hörmətsizlik ittihamlarında təqsirli bilinib . O, 9 il müddətinə “ciddi rejimli cəzaçəkmə müəssisəsində” cəza çəkib. Arıqlamış Navalnıya məhkəmədə danışmağa icazə verilmədiyi üçün o, Twitter- də “Rusiya xalqına həqiqəti çatdırmaq” missiyasını təsdiqləmək üçün müraciət edib. Navalnı Moskvadan təxminən 150 mil (240 km) şərqdə yerləşən Melexovodakı İK-6 ciddi rejimli həbsxanaya göndərilib və burada vaxtının çox hissəsini bir nəfərlik kamerada keçirib . O, öz izləyicilərini Putinin Ukraynadakı “xüsusi hərbi əməliyyatına” qarşı nümayiş keçirməyə çağırdı, lakin hökumətin etirazlara reaksiyası müharibə zəminində sərt səviyyəyə çatdı. Rusiyanın müharibədəki fəaliyyətini tənqid etmək cinayət sayılırdı və etiraz aksiyalarında həbs olunan bəzi kişilərə polis nəzarətində olarkən çağırış sənədləri verilirdi. 2023-cü ilin dekabrında Navalnının vəkilləri Rusiya hakimiyyətinin onu Arktika Dairəsindəki cəzaçəkmə koloniyasına köçürdüyünü öyrənənə qədər onunla təxminən üç həftə əlaqəni kəsdilər . İki ay keçməmiş, orada həbsdə olarkən dünyasını dəyişdi.
Navalnının zəhərlənməsi, sağalması, Qrozev və Bellinqkatın araşdırması Navalnı (2022) sənədli filminin mövzusu olub. Film Akademiya Mükafatını və ən yaxşı sənədli film üçün Britaniya Kino və Televiziya Sənəti Akademiyasının (BAFTA) mükafatını qazanıb.
