Bakı, AzerPress
Osmanlı dövləti tarixində ən böyük üsyanlardan biri olan Cəlalı üsyanına rəhbərlik edən üsyançı liderdir Abaza Həsən Paşa. (1069- 1659)
Silah eskadrilyasının süvarilərdən biri idi. O, 1648-ci ildə Qara Haydaroğlu üsyanının yatırılmasında göstərdiyi xidmətlərə görə seçilib və daha sonra .
Yeni Vilayət Türkmən voyevodalığına təyin edilmişdi. Onun təyini digər ocaq ağalarının qısqanclığına səbəb olur və Əbaza Həsən müddəti bitməmiş vəzifəsindən uzaqlaşdırılır. Hakimiyyətdə olan digər ağaların ona qarşı süi-qəsd hazırladığını öyrənən Həsən Paşa ətrafına böyük bir ordu toplayaraq üsyan etdi.
İlk olaraq İzmitə gedərək şəhərə gedən yolları kəsməyə, basqınlar etməyə başladı, daha sonra Kastamonu talan etdi. Lakin onun özbaşnalığına qarşı hökumət heç bir ciddi addım atmadı.
Nəhayət, Şeyhülislam Qara Çələbizadə Əbdüləziz Əfəndidən fətva alındı və Sivas valisi İpşir Mustafa Paşanın Abazın üzərinə göndərilməsi qərara alındı.
Lakin İpşir Paşa bu vəzifəni qəbul etməkdə tərəddüd etdikdə vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı və Karaman Bəylərbəyi Katırcıoğlu Mehmed Paşa sərdar təyin edildi. Lakin İpşir Paşa ilə birləşən Abaza Aksaray ətrafında Katırcıoğlunu məğlub etdi.
Bu uğurdan sonra xalqdan zorla vergi almağa çalışan Abaza İpşir Paşanı baş vəzirliyə namizəd kimi görməyə başlayır; Hətta bunun üçün İstanbula yürüş etməyi də planlaşdırmışdı. Bu arada İstanbulda ağaların səltənətinə son qoyulmuşdu və üsyançılarla razılaşma üçün zəmin hazırlanırdı. Nəhayət, hökumətin zəif məqamından istifadə edən üsyançılar hazırladıqları şərtlərini qəbul etdirdilər. Şərtlərə görə, Abazaya türkmən ağalığı, İpşir paşaya isə Hələb valisi titulu verildi.
Bunu fürsət bilən və özlərini güc hesab edən üsyançılar, ətraflarına daha çox əsgər toplamağa başladılar. İpşir Mustafa Paşa 1654-cü ildə sadrazam təyin edildikdə, Abaza Həsən və minlərlə süvari ilə İstanbula gəldi. Lakin o, törətdiyi hadisələrə görə altı ay bu vəzifədə qala bildi və az sonra edam edildi.
Abaza Həsən Paşa əvvəlcə Türkmən voyevodalığına, bir müddət sonra isə Diyarbəkir valiliyinə təyin edildi və İstanbuldan uzaqlaşdırıldı. IV. Mehmedin taxta çıxmasının ilk səkkiz ilində dövlət hakimiyyəti ciddi şəkildə zədələndi və on dörd böyük vəzir mühakimə olunsa da, heç bir müsbət nəticə əldə olunmadı.
Nəhayət, Köprülü Mehmed Paşa müəyyən şərtlərlə vəzirliyə gətirildi. Ölkədə mərkəzi hakimiyyəti gücləndirmək və asayişi təmin etmək üçün çoxlu insanı öldürməli olan Köprülü əvvəlcə Abazanı Hələb valiliyinə təyin etdi, sonra onu Erdel səfərinə dəvət etdi.
Köprülünün sərt hərəkətlərindən qaçanlar Abazaya qoşulurdular. Abaza isə Köprülünün Ərdəl səfərinə dəvətinə qəbul etmədi və sultandan onu böyük vəzirlikdən azad etməsini istədi.
Macarıstanda dövlət qüvvələri düşmənlə mübarizə apararkən Anadoluda böyük bir Cəlalı üsyanı başladı. Abaza Həsən İlgində Serdar Murtaza Paşanın komandanlığında bir ordunu məğlub etsə də, qış gəldiyi üçün Hələbə geri çəkildi. Artıq xalq da Abaza Həsən Paşadan üz döndərmişdi , ordusunda fərarilik artmışdı. Nəhayət, sui-qəsd nəticəsində vəzirləri ilə, ilə birlikdə Hələbdə öldürüldü.
