Bakı,AzerVoice
Şahmat müsəlman tarixinin mühüm bir hissəsidir. Oyun eramızın 6-cı əsrində Şimali Hindistanda yaranıb və İrana yayılıb. Ərəblər İranı fəth edəndə müsəlman dünyası şahmatla tanış oldu.
Şahmat tarixi və müsəlman irsi…
Şahmatın hind əcdadı eramızın 6-cı əsrində “4 Üzv” mənasını verən çaturanqa adlanırdı, o, Hindistan ordusunun 4 hərbi bölməsini əks etdirir: piyada, süvari, fil və döyüş arabası.
Nəhayət, oyun farslara yayıldı. İranın müsəlmanlar tərəfindən fəthindən sonra oyun qərbə doğru yayıldı və müsəlman ərəb əhalisinin böyük bir hissəsi şahmatla məşğul olmağa başladı
İranın İslam tərəfindən fəth edilməsi şahmat oyununun tarixində ən mühüm inkişaf kimi bilinir. Tarixçilər müsəlman dünyasının şahmat oyununun dünyaya yayılmasını müsəlmanların getdikləri hər yerə bu oyunu aparması ilə izah edirlər.
Ərəb ölkələrində xəlifələr şahmatı müsəlman dairələri arasında populyarlaşdırdılar. Xəlifə Harun ər-Rəşid şahmatı hakim dairələrdə məcburi hala çevirdi. Hətta tarixi mənbələrdə qeyd olunur ki , Harun ər-Rəşid özü də mahir şahmatçı idi və gözü bağlı şahmat oynamaq bacarığı olan mahir şahmatçılar axtarırdı.
10-cu əsrdə Abbasilərin iki ən məşhur şahmat ustası Əl-Ləclac və əl-Suli meydana çıxdı və onlar zamanının ən mahir şahmatçıları idilər.
Bağdad sarayında şahmat oyunu səssiz və sakit bir ortamda keçmirdi.
Oyunçuların bir-birləri ilə və tamaşaçılarla hazırcavab davranmaları gözlənilirdi.
14-cü əsr tarixçisi əl-Məsudi yazırdı: “Şahmatçılar heyrətləndirmək üçün müxtəlif növ xoş hərəkətlər və jestlərdən istifadə edirlər”.
Ərəblər bu gün Portuqaliya və İspaniya ölkələri kimi tanınan Pireney yarımadasını fəth etdikdən sonra oyun Avropanın bu hissəsində yayılmağa başladı. Kordoba xilafəti mədəniyyəti, təhsili və elmləri, o cümlədən şahmatı inkişaf etdirdi.
13-cü əsr Şahmat oyunu intellektual problemlərə və məntiqi bacarıqlara əsaslandığı üçün tarixən mədəniyyətləri və insanları birləşdirib.
Şahmat səyahətçilər üçün vacib bir əyləncə aktına çevrildi və bütün Avropada daha da yayılmasına kömək etdi. Qərbi Avropada şahmat oyunu haqqında ilk məlumat eramızdan əvvəl 1010-cu ilə aiddir.
Şahmat 10-11-ci əsrlərdə Skandinaviya Volqa çayı ticarəti ilə Yaxın Şərqdən Rusiyaya və Skandinaviyaya yayıldı. Bir qədər sonra şahmat İtaliyaya “köçdü”.
İndiyə qədər tapılmış ən qədim şahmat dəsti 700-cü ilə aid fil sümüyündən hazırlanmışdır.
