Bakı,AzerPress
İmam Qəzali Böyük Səlcuq dövlətində Tuğrul bəy, Alparslan, Məlikşah, Berkyaruk, Məhəmməd Tapar ilə birlikdə sonuncu hökmdar Əhməd Səncərin Xorasan hakimi olduğu dövrləri görmüşdü.
İlahiyyat və əxlaq alimi Qəzəliyə qarşı olan bəzi şəxslər ona böhtan ataraq onu ləkələməyə çalışırdılar. Sultan Səncər məsələni aydınlaşdırmaq üçün ona görüşmək istədiyini bildirsə də, İslam alimi bəhanələr gətirərək onun hüzuruna getməyib.
Yaxşı, görəsən Qəzali niyə saraya getmədi? Sultan Sencerə göndərdiyi məktubda nə yazılıb?
İmam Qəzali kimdir?
Əbu Hamid əl-Qəzali (daha dəqiqi: Qəzali), tam adı Əbu Hamid Məhəmməd ibn Məhəmməd əl-Qəzali 1058-ci ildə, İranın Tus şəhərinin Qəzal qəsəbəsində doğulub. Uzun illər Alparslan və Sultan Məlikşahın vəziri olan Nizamülmülkün dəvəti ilə Bağdada gedib. Altı il İsfahanda Nizamülmülkün yanında Səlcuqlu sarayında müəlliflik hüququ və məsləhətçi kimi çalışmışıb.
İslam tarixinin ən böyük mücəddidi olan Qəzali sağlığında girdiyi elmi müzakirələrdə mülayim və layiqli bir üslubdan istifadə edirdi; O, yüksək biliyi, nitq qabiliyyəti, izah etmək bacarığı və zəkası ilə diqqət çəkirdi.Məlikşahın ölümündən sonra şahzadələr arasında uzun sürən taxt-tac döyüşləri dövləti köhnəltmiş və parçalanmağa başlamışdı.
Bu dövrdə Qəzali özünü şübhələrdən qorumaq üçün Nizamiyə mədrəsəsindəki vəzifəsini tərk edərək Bağdaddan gedir.O, Suriya və Fələstində tənha bir həyat yaşayıb və həcc ziyarətini yerinə yetirmək üçün Məkkəyə getdikdən sonra, 1097-ci ildə Xorasana qayıtdı. 1106-cı ildə Əhməd Səncərin vəziri Fahrülmülkün xahişi ilə üç il Nişapurda Nizamiyə mədrəsələrində vəzifəsində çalışır.
Buradakı vəzifəsindən sonra məmləkəti Tusa qayıdıb onun üçün tikilən mədrəsədə camaata bələdçilik etdi.
Qəzalinin həyatının son on ili Xorasan hakimi olan Əhməd Səncərlə bağlıdır. Əhli-sünnətə sadiq olan Sultan Səncər bidətləri rədd edərdi. O alimlərə hörmət və ehtiram bəsləyirdi.Qəzzali qısqanan bəzi insanlar və bəzi din xadimləri Qəzalinin “el-Menhul min Talikati’l Usul” dəlil gətirərək onun Əbu Hənifəyə ( sünni fiqh alimi) qarşı olduğunu iddia edərək onu Sultan Səncərə şikayət etdilər.Bu məsələni müzakirə etmək üçün sultan Qəzali ilə görüşmək istəsə də, buna nail olmadı. Belə ki, Qəzali müxtəlif bəhanələr gətirərərk onun yanına getmədi və məktub göndərdi.
İmam Qəzalinin Sultan Əhməd Səncərə göndərdiyi məktubda belə yazılmışdır:
“Bismillahirrahmanirrahim
Allah səni öz hökmü ilə hökmran etsin və bütün dünya hakimlərinin dəyərsiz qalacağı gündən əvvəl sənə səadət nəsib etsin. Dünyanın sultanlığı şərqlə qərb arasında nə varsa ona sahib olmaqdır, insanların ömrü ən çox yüz ildir.
Cənnətin sultanlığı o qədər genişdir ki, onunla müqayisədə bütün dünya bir toz zərrəsi kimidir.
Bu əbədi sultanlığa sahib olmaq bütün dünya əhli üçün çətindir, lakin şərqin sultanı üçün çətin deyil, asandır.
Peyğəmbərimiz (s.ə.v) buyurmuşdur: “Bir günlük ədalətin yerinə yetirilməsi altmış illik ibadətdən yaxşıdır”. Madam ki, Allah sənə başqalarının altmış ildə qazana biləcəyini bir gündə qazanmağa imkan və səbəb verib, bundan böyük dövlət və uğur ola bilərmi?
Dünyanın nə olduğunu bir az düşünsəniz o sizə çox dəyərsiz görünəcək.
Bu dünya içi torpaq olan küpədir, o biri dünya isə içi qızıl olan küpədir.Əgər yaxşı bir həyat arzulayırsan və istəklərini cənnətə saxlayırsansa, ömrünün bir günü altmış ilin ibadətinə bərabər olacaq və Allah heç vaxt bilmədiyin xoşbəxtlik mənbələrini sənə mütləq açacaq.
Bilin ki, mənim indi əlli üç yaşım var.
Ömrümün qırx ili dərs aldığım alim və insanların yanında keçdi.
insanlar məni tanımağa və düşüncələrimdəki dəyişikliyi anlamağa başlayana qədər daim dərs aldığım alimlər və kamil insanlarla keçdi.
Mən iyirmi il İsfahan və Bağdadı dünyanın ən görkəmli şəhərləri etmək üçün hər təhlükəyə sinə gərən atanızın hakimiyyəti dövründə yaşadım.
Atanızın səfiri kimi Abbasi xəlifəsi Müqtədi-Billahın sarayına getdim və Səlcuqlu dövləti ilə Abbasi xəlifələri arasındakı ixtilafları həll etmək üçün əlimdən gələni etdim. Mən yetmiş kitabın müəllifiyəm və Məkkə və Qüdsdə illərcə xütbələr verdim.
Qüdsdə, İbrahim peyğmbərin (ə) qəbrini ziyarət edəndə onun qəbri üzərində Fatihə oxuyaraq öz-özümə and içdim və dedim: “Mən heç bir hökmdarın sarayında olmayacağam, heç bir hökumətdən xidmət haqqı və ya maaş almayacağam. Çünki bu, xalqa göstərilən xidmətin dəyərini aşağı salacaq.And içdim ki dini ixtilafları səbəb olacaq və onları qızışdıracaq heş bir mübahisəyə girməyəcəyəm”.
Bu andıma on iki il sadiq qaldım.İndi eşitdim ki, görüşmək üçün sizdən göstəriş gəlib. Sizin göstərişinizlə paytaxt yolu ilə Məşhədə gəldim. Ancaq illər öncə andımı xatırladım və səfərimi ləğv etmək qərarına gəldim.
İndi isə son sözümdə doğma şəhərim Tusa qayıtmağıma icazə vermənizi rica edirəm. Mərhəmətli rəftarınıza görə Allah sizə dünya və axirətdə sonsuz nemətlər nəsib etsin; Sizi Dar-ı Bekada (axirətdə) həm peyğəmbər, həm də məşhur hökmdar olan əzəmətli Süleymanın dərəcəsinə yüksəltsin.
Bu saf duamın , faydasız bədənimlə qarşınızda durmadan daha faydalı olduğuna inanıram.
Əgər onun əleyhimdə başqa bir fərman olarsa, fərmanı yerinə yetirmək lazım olduğunu bildiyim üçün ona əməl edəcəyəm.
Əlahəzrətin təvazökar xadimi
Qəzali
Hazırladı
Əsədli Ləman
