Bakı, AzerPress:
Tarixçi Halil İnalcık Osmanlı fəthlərinin qılıncdan əlavə, istimalet adlanan sülh siyasəti ilə həyata keçirdiklərini iddia edir. İstimalet müxtəlif vədlərlə qeyri-müsəlman əhalini öz tərəfinə çəkərək dövlətin ərazisini genişləndirmək siyasəti idi.
Belə ki, Osmanlı dövləti apardığı təbliğatla İslamın ənənəvi tolerantlıq siyasəti çərçivəsində qeyri-müsəlmanların təhlükəsizliyini təmin edir, onlara öz dinlərinə sitayiş etməyə icazə verir və keçmiş mükəlləfiyyətlərindən azad edirdi. Məsələn, Duşanov Zakonik qanunlarına görə, kəndli həftənin iki günü biyara məcbur edildiyi halda Osmanlı hakimiyyəti dövründə kəndli ildə cəmi üç gün sahibkarın torpağında işləməli idi. Osmanlı idarəsini qəbul edən qeyri-müsəlmanlardan hərbi xidmət əvəzinə “cizyə” vergisi alınırdı.
Qazilərin axınlarından xilas olub qalalara sığınan xalq Osmanlı hökmranlığının qurulması və mərkəzi dövlət idarəsi ilə birlikdə təhlükəsizlik qazandı. Nəticədə bir çox yerlər öz istəyi ilə Osmanlı hakimiyyətini qəbul etdi. (Fəth dövründə Mora və Serb xalqları Osmanlı sultanını onları despotlardan xilas etməsi üçün çağırırdılar). O zaman Qəzza yatağı bu bölgələrdən daha üstün idi.
Balkanlarda Osmanlı fəthləri əsasən bu şəkildə həyata keçirilirdi. Osmanlıların Balkanlara qılınc və alovlarla gəlməsi iddiası artıq elmi mənbələrdə yoxdur.
Osmanlılar qeyri-müsəlman xalqla yanaşı, pravoslav kilsə və monastırları da qorumuş, onları vergilərdən azad etmiş, dini inanclarına toxunmamışdılar. Osmanlılar yerli feodal hərbi təbəqənin imtiyazlarını və feodal hüquqlarını ləğv edərək onları öz hərbi sistemlərinə daxil etdilər. Beləliklə, kəndlini, kilsəni, şəhər əhalisini və əsgərləri işə götürdülər. Buna görə də Osmanlı hakimiyyətinə müqavimət göstərən yerli sülalələrin aradan qaldırılmasından sonra fəth edilən ərazilərdə asanlıqla hökmranlıq quruldu.
Aparılan araşdırmalar Osmanlının bu cür idarə üsullarının olmasını isbat edir. Tarixçi Brüs V.Makqovanın Osmanlı hakimiyyəti dövründə Serbiya ilə bağlı araşdırması göstərir ki, Serbiyada adambaşına düşən ərzaq məhsulu Avropa dövlətlərinin koloniyalarında kəndlilərin əlində qalan ərzaqlardan daha çox olduğunu bildirib.
Balkanların uzun müddət tək bir dövlət halında müharibəsiz bir mühitə sahib olması buradakı ticarətin canlanmasına və şəhərlərin daha da inkişaf etməsinə səbəb olub.
Michael Palarietin XIX əsrdə Balkan iqtisadiyyatları ilə bağlı araşdırmalarında göstərir ki, Serbiya müstəqil dövlət olduğu dövrlə müqayisədə müstəqillik qazanmazdan əvvəl daha sürətlə böyüyüb və inkişaf edib.
Ləman Əsədli
Twitter: Lamanasadli01
